چکیده:
نظریه امامت در گرایشات و فرق و نحل گوناگون اسلام دارای رویکردهای مختلفی است. در این مقاله ضمن بیان آراء مختلف امامت، به تبیین مبانی هستیشناختی حکمت متعالیه و نیز عرفان اسلامی در نظریة امامت از دیدگاه مختار پرداختهایم. روش پژوهش، توصیفی همراه با تحلیل محتوا در بخش مبانی فلسفی است. هدف آن بیان همسویی ایدئولوژی و جهانبینی در نظریة مختار در مسئلة امامت شیعی است. این همسویی، بیانگر معقولیت و عقبة عقلی ـ شهودی نظریة امامت در قول مشهور متکلمان شیعه معاصر میباشد که بر قوت نظری آن میافزاید. از مبانی اثباتشدة فلسفه صدرایی و نیز مبانی عرفان نظری در اثبات نظریاتی همچون جعل الهی بودن امامت، خلافت الهی، وساطت فیض و علم و عصمت امام، بهره برده شده است. همچنین از این مقاله، رویکرد انتقادی به ادعای نظریة «علمای ابرار» که مقام امامت را در حدّ عالمان پرهیزگار تنزل دادهاند، روشن میشود امامشناسی منطبق بر مبانی تکوینی وعینی از نتایج این تحقیق است.
خلاصه ماشینی:
نظرات فلاسفه اسلامی در باب امامت دیدگاه فلسفی نیز در تبیین نظریة امامت و سیر تطور دفاع کلامی آن، تأثیر داشته است که در این بخش به این تأثیر اشاره میکنیم: ـ فلاسفة مشاء امامت در نظر فلاسفه ناظر به رکن اساسی جامعة فاضله، یعنی راهبری و هدایت آن به سوی فضایل و کمالات است؛ درحالیکه دغدغة متکلمان در مسئلة امامت، جانشینی پیامبر (در امور دینی و دنیوی بعد از رحلت ایشان میباشد.
ـ حکمت متعالیه در رویکرد حکمت متعالیه، توجه به مرتبة عقلانی ضرورت امام، حکم عقل به ضرورت امامت، انسان کامل بودن امام، و نقش او در سلوک الیالحق مورد بحث قرار میگیرد؛ یعنی جایگاه امامت نهتنها در قوس صعود، بلکه در قوس نزول آنگونه که صدرالمتألهین تحلیل کرده، نیز مدنظر است (صدرالمتألهین، 1411ق، ج 1، ص 300).
در واقع «ولی» علت برای مراتب مادون خود است و با نظریة حرکت جوهری نقش امام در قوس صعود مشخص میشود؛ زیرا تحول و تبدیل یک موجود مادی به مجرد، بدون فرض و قبول اصل کون جامع بودن انسان، به این معنا که انسان شامل تمام حدود هستی است، جز با اصالت وجود و ذومراتب بودن حقیقت آن حل نمیشود و این مبانی تنها در فلسفة صدرایی معنا مییابد.
نیز با توجه به کون جامع بودن انسان، چنانکه گذشت، و درجه اعلی وجودی و ذومراتب بودن وجود، معنی«بیمنه رزق الوری» یعنی به یمن وجود او همه چیز مرزوق است و اینکه امام واسطة فیض الهی است، مشخص میگردد.