چکیده:
بر اساس نظریه «دیانت عقلایی» ایت الله حاج شیخ هادی نجم آبادی عالم نواندیش و بلند آوازه
عصر قاجاریه بر این باور است که علّت اصلی عقب ماندگی ما اهل اسلام و ایرانیان به دلیل آن است
که عقل سلیم. اصلی را که خدا عطا فرموده به کنار گذاشته ایم و هوی و وهم و اخلاق رذیله را
سلاطین قاهره و پیشوایان خود قرار داده ایم. اگر ما نیز همچون مسلمانان صدر اسلام رفتار نمائیم
و تأسی به حضرت خاتم چون اتباعش نموده. در عبادت, عدالتء سیاست و اخلاق پسندیده چنان
که از ایشان مأثور است عمل نسائیم. قطعاً راه پیشرفت و تعالی معنوی. اعتقادی. اجتماعی و
سیاسی به روی ما گشوده خواهد شد. پیامبر اسلام از جهت سلطنت دنیوی که خداوند به ایشان
کرامت فرموده بود بنا را بر رفع ظلم و فساد از خلق نهاده و در عمل چنان قوانین تظم و عدالت را
ِ بیان نمودند که سلاطین دیگر راهی جز تسلیم در برابر اسلام نداشتند. اکنون نباید تردید نمود که-
عدل و احسان و مردم داری و رعایت حال صعفا و زیردستان و رفع فساد از حتی امری محبوب و
مورد رضاي خداوند است و به حکم عقل و تقل آنار حسنه بر او مترتب ست این شوه سه ا
مورد رصای دونك ست و به حم عمل و تفل بار سنه بر او سر نب است اين شیوه مرضیه از هر
کس مطلوب مرغوب انت بك صوصن ا سلاطین 3 شام که ومام سور رمسم بيك لاسما اسان
سنت (نجم آبادي. ۱۳۷۸ : ۲۳ ۱) رؤیکرد مزبور که اصول مسلم نظام پیشرفته وعناصر معنوی
جامعه توسعه بافته به لحاظ اخلاقی: اعتقادی ، سیاسی اجتماعی را بیان نموده به اعتقاد نجم ابادی
مشتمل بر أموری اسنت که دیانت اسلام 3 عقل نسلیی آنسان بر انها گواهي مي دهد. ا انجایی که بر
خرافات ، اجتناب از تفسير أن بر أساس هوی وهم یگانه رأه نجات و رهابی مسلمانان ُاز وضعيت
انحطاط۔ و عقب ماند گی است. به باور نگارنده نظریه «دیانت عقلایی» بر وجهی که شیخ هادی تقریر
نموده در صورت تبیین و تحلیل علمی ارزش و قابلیت ان را دارد تابه عنسوان رهیافت ايرانى
اسلامی پیشرفت تلقى و مورد استفاده قرار گیرد.
کلیدواژهها: دیانت. عقلائیت. ایران. اسلام پیشرفت. حاج شیخ هادی نجم آبادی