چکیده:
بازیابی کاخها و باغهای اصفهان عصر سلجوقی به استناد مکتوبات تاریخی
عباسعلی احمدی [1]، علیرضا انتشارینجفآبادی [2]
چکیده
دوره حکمرانی سلجوقیان در تاریخ سیاسی، فرهنگی، هنری و معماری ایران دوره اسلامی به طور اعم و اصفهان دوره اسلامی به طور اخص، همواره یکی از دورههای مهم و اثرگذار به شمار آمده است. با وجود این، نکات مبهم و جنبههای ناشناخته بسیاری از این دوره تاریخی، فرا روی محققان قرار دارد که از آن جمله چگونگی ساخت کاخها و باغهای سلاطین و دولتمردان سلجوقی در یکی از پایتختهای مهم آنها اصفهان است. برهمیناساس، در پژوهش پیش رو سعی بر آن است که به شیوه تاریخیـ تحلیلی، با تکیه بر منابع تاریخی و ادبی و همچنین نگاهی به آثار منتسب به این دوره، تا حد امکان جنبههای روشنتری از وضعیت کاخها و باغهای این دوره به دست آید. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، کاخها و باغهای اصفهان عصرسلجوقی با درنظرگرفتن مواردی همچون هویت مالکان، موقعیت مکانی، دوره ساخت، نوع کاربری و شمول، در دستههاییچند قابل طبقهبندی است؛ اکثر بناها متعلق به وزرا و رجال سیاسی این عهد بوده و بهاسطه شیوه خاص زندگی حاکمان سلجوقی ـ که سیار بودن دربار و کمجلوه بودن حضور حاکم در پایتخت را در پی داشتـ کاخ حکومتی شهر، بیش از آنکه مکانی برای سکونت سلطان و خاندان وی باشد، مکانی برای انجام امور اداری و رسمی بوده است.
The reign of Seljuk, in particular Isfahan, in terms of political, cultural, artistic, and architecture is considered one of the most important and influential periods. Despite this period, some unknown aspects such as how the palaces and gardens of the Seljuk sultans and statesmen were built should be investigated. This research will focus on the palace and gardens. The study uses the historical-analytical method, relying on historical and literary sources. The author argues that the palaces and gardens of Isfahan of the Seljuk period can be classified into several categories including the identity of the owners, location, and period of construction. Most of the buildings belonged to the ministers and the rulers in the capital. There were some places for the residence of the sultans and their families, and some palaces belonged to administrative and official affairs.
خلاصه ماشینی:
بـا توجـه بـه نتـايج حاصـل از ايـن پـژوهش ، کـاخ هـا و بـاغ هـاي اصـفهان عصرسلجوقي با درنظرگرفتن مواردي همچون هويت مالکان ، موقعيت مکـاني ، دورٔە ساخت ، نوع کاربري و شمول ، در دسته هايي چند قابل طبقه بنـدي اسـت ؛ اکثر بناها متعلق به وزرا و رجال سياسي اين عهد بوده و به اسطۀ شـيؤە خـاص زندگي حاکمان سلجوقي ـ که سيار بودن دربار و کم جلوه بودن حضور حـاکم در پايتخت را در پي داشت ـ کاخ حکومتي شـهر، بـيش از آنکـه مکـاني بـراي سکونت سلطان و خاندان وي باشد، مکاني براي انجـام امـور اداري و رسـمي بوده است .
محققان بعدي نيز در خلال نوشـته هـاي خـود ضـمن اشاره به نام تعدادي از اين کاخ ها و باغ ها، سعي در جايابي آنها داشته اند که از آن جمله به هنرفر (١٣٥٠ب : ١٧٠)، رفيعـي مهرآبـادي (١٣٥٢: ٨٨ــ٥٧)، سروشـيار (١٣٥٤: ٣٦)، گلابي (١٣٩٠: ١٠٨ـ١٠٦)، کجباف (١٣٩٤: ٩٠)، جمال الدين (١٣٩٦: ١٠٤ـ٩٩)، همايي (١٣٩٨: ٣٦٣ـ٣٤٢) و نامداريان و همکـاران (١٣٩٥: ٢٢٤) بايـد اشـاره کـرد.
با توجه به مواردي همچون قرارگيري چنين عناصري در مجـاورت ميـدان مرکـزي شهرهاي دورٔە سلجوقي (حبيبي ، ١٣٩٦: ٧٨ـ٧٧)، جايابي ميدان مرکزي اصـفهان عـصر سلجوقي در مکان ميدان کهنه يا امام علي امروزي (جعفري جبلي و شهابي نژاد، ١٣٩٥: ١٠٤ـ١٠٢؛ شفقي ، ١٣٨٥: ١٨٣ـ١٨٢؛ جاوري و عليان ، ١٣٩٥: ١٠٧)، اشـارٔە جهـانگردان عصر صفوي به خرابه هاي کاخ هايي قديمي در مجـاورت ميـدان کهنـه (شـاردن ،١٣٧٩: ١٠٢؛ کمپفر، ١٣٦٣: ١٩٢) و توصيف مافروخي از ميدان بـه دنبـال توصـيف دارالامـاره (آوي ،١٣٨٥: ٨٠ـ٧٩)، به احتمال قريب به يقين ، دارالاماره در کنار ميدان عتيق امـروزي قرار داشته است .