چکیده:
از گذشته، آثار حقوقی مبتنی بر ترجیح ضمان مباشر در اجتماع سبب و مباشر بوده است. مادۀ 526 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ظاهراً از این تصور غالب عدول کرده است. قاعدۀ غرور یکی از مصادیق اجتماع مباشر و سبب است. مطابق با نظر مشهور فقها، به جهت مختار بودن مغرور در اتلاف، وی مسئول اولیۀ جبران خسارت است؛ هرچند سبب مؤثری همراه با وی وجود داشته باشد. از این رو، گفته شده است هر واقعه یک انتساب دارد و انتساب آن به مغرور است و اگر ضمان نهایی برعهدۀ غار قرار میگیرد به سبب حکم خاص ضمان غرور است. برخی فقهای معاصر این حکم را عادلانه ندانسته و ضمان اولیۀ غار را با قاعدۀ تسبیب توجیه نمودهاند. مادۀ 526 عوامل ذهنی را مؤثر در تشخیص ضمان سبب و مباشر دانسته و به این سبب در قسمت اخیر آن ماده، جهل یکی از موجبات اقوی بودن سبب از مباشر اعلام شده است. انتساب عرفی خسارت در مادۀ 526 مورد تأکید است و از طرفی در مواد دیگر قانون، معیار قابلیت پیشبینی ضرر در تشخیص انتساب خسارت مشاهده میشود؛ از این رو، اتلاف با غار که موجب فریب مغرور شده و برای وی تحقق خسارت قابل پیشبینی بوده است، تناسب بیشتری دارد.
Traditionally, legal works are based on the appointment of the actor liability in the collecting the cause and actor. Article 526 of Islamic penal code approved in 1392 has apparently backtracked on the prevailing impression. The rule of fraud is one of the instances of collecting the cause and actor. In jurisprudence, one of the bases of the rule of fraud is the causing rule. According to the famous jurisprudence, in order to have free will in loss, the actor is responsible for compensation, although there has been an effective factor in the collecting with actor; hence it is said that the loss is attributed to the proud, and if the final liability is placed on the deceiver, it is proud rule because of a special verdict. Some contemporary jurists argue that this verdict is not fair and the liability of deceiver as only liability is justified by the rule of causing. Article 526 of the Islamic penal code approved in 1392 makes subjective factors effective on the liability of the cause, and thus the conventional assignment of damage in article 526 is emphasized and in other articles of law, the criterion of foreseeability is observed in the recognition of liability and therefore, loss with the deceiver, which has led to proud is seen adequate.
خلاصه ماشینی:
مسائل مربوط به قاعدة غرور چه از حيث موضوع و چه از حيث حکم ، منحصر به اختلاف در حکم ضمان يا عدم ضمان مغرور نيست و موضوعات اختلافي ديگري نيز مطرح است ٥، ليکن آنچه در اين پژوهش مورد توجه قرار گرفته ، اختلاف موجود در حکم ضمان غرور است تا مشخص شود ضمان محقق شده از ابتدا متوجۀ غار بوده است يا خير؟ اين اختلاف نظر ناشي از تقابل مسئوليت نوعي متلف مباشر و مسئوليت مبتني بر تقصير سبب است ، از اين رو بايد برخي موضوعات روشن شود، ازجمله اينکه آيا غار سبب محسوب ميشود؟ آيا مغرور که اتلاف کننده است با وجود اقدام غار از مسئوليت معاف ميشود؟ ارتباط قاعدة غرور و قاعدة تسبيب چيست ؟ با وجود ارادة مختار واسط (ارادة مغرور) بين خسارت و سبب مقصر، وجود ضمان اوليه برعهدة غار چگونه قابل توجيه است ؟ اهميت چنين موضوعاتي در شرايط فعلي نه تنها کاسته نشده ، بلکه با گسترش ارتباطات اجتماعي بر اهميت آن افزوده شده است .
مطابقت يا عدم مطابقت موضوع و حکم مادة ٥٢٦ با موضوع و حکم ضمان غرور از جهاتي نيازمند بررسي است تا ابهاماتي در اين زمينه رفع شود؛ مانند اين سؤالات : آيا موضوع حکم مادة ٥٢٦ منحصر به ضمان کيفري در جنايات است ، يا قابل تعميم به ضمان مدني نيز ميباشد؟ آيا جهل مباشر که موجب اقوي بودن سبب آگاه نسبت به مباشر جاهل است ، همان حکم ضمان غرور است و به اين ترتيب قانون مجازات اسلامي ضمان غرور را همسان با قاعدة تسبيب دانسته است ؟ تأسيس نوين مادة ٥٢٦ بدون بررسي و مطالعۀ فقهي ضمان غرور، قابل نقد و تحليل نيست .