چکیده:
ﭼﻨﮕﻴـﺰ در آﻏـﺎز ﺳـﺪهی ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮی ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺟـﻮان و ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪی را در ـ ـ ـ ـ ـ ــ ـ ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن ﺑﻨﻴﺎن و در ﺳﺎل 426 ق ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣـﺮگ، اﻣﭙﺮاﺗـﻮری ﭘﻬﻨـﺎوری را ﺑـﻪ ﻣﻴﺮاث ﻧﻬﺎد. او ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ در اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ، ﺣﻔـﻆ ﻳﻜﭙـﺎرﭼﮕﻲ اﻣﭙﺮاﺗـﻮری و ﭘﻴﮕﻴﺮی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪی ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﻮد ﺳﭙﺮد. ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻣﻐﻮل، ﻣﺴﺌﻠﻪی ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺗﺼﺎدم ﻣﻨـﺎﻓﻊ و ﻗﻠﻤـﺮو اوﻟﻮسﻫﺎی ﻣﻐﻮﻟﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﭼﻨﮕﻴﺰی را ﭘﺲ از او ﮔﺮﻓﺘﺎر ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی دروﻧـﻲ ﺳﺎﺧﺖ. اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ از ﺷﻌﺒﻪی اوﮔﺘـﺎی ﺑـﻪ ﺷـﺎﺧﻪی ﺗﻮﻟـﻮی در ﺧﺎﻧـﺪن ﭼﻨﮕﻴﺰ، ﺗﺤﻮل ﻣﻬﻢ و ﭘﺮاﺑﻬﺎﻣﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻐﻮل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄـﻪی ﻋﻄﻔـﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻣﻐﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺑـﺎ روش ﺗﻮﺻـﻴﻔﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪی ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻣﻬﻢ ﻣﻲﭘـﺮدازد و ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻮﻟﻮی را در اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﭼﻨﮕﻴﺰی، و ﺑﺎزﺗـﺎب دﻋـﺎوی و اﻣﺘﻴﺎزات ﺳﻴﺎﺳﻲ او را در ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﻲ دورهی اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﻧﺪان ﺗﻮﻟﻮی ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﻳﻲ ﮔﻴـﻮک )446 ـ 746ق( ﻣﻲﭘﺮدازد. ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﺑﺮآﻣﺪن ﻣﻨﮕﻮﻗﺎآن ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﭙﺮاﺗـﻮری ﻣﻐﻮل را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪی ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﻦ ﺗﺤﻮل را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪی ﻋﻄﻔﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻐﻮل، ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد.
خلاصه ماشینی:
" ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪی ﺑﺎرﺗﻮﻟﺪ درﺑﺎرهی ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺗﻮﻟﻮی از ﺑﺮآﻣﺪن اوﮔﺘﺎیﻗﺎآن در ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد، اﻣﺎ در ﮔﺰارشﻫﺎی ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺗـﻮان از ﻳـﻚ ﺳـﻮ ﺑﻴـﺎن دﻋﺎوی و اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪی ﺳﻨﺖ ﻣﻐﻮﻟﻲ و ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲﻫـﺎی ﻓـﺮدی، ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﺎن ﺑﺰرگ را ﺣﻖ ﺗﻮﻟﻮی ﻣﻲداﻧﻨﺪ و از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ، وﻓﺎداری ﺗﻮﻟﻮی و ﺧﺎﻧﺪان او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﮔﺘﺎی ﻗﺎآن آنﭼﻨﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و وﻳﮋه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ از دﻳﮕـﺮ ﺷـﺎﺧﻪﻫـﺎی ﺧﺎﻧﺪان ﭼﻨﮕﻴﺰ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ.
ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪی اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ 7 روی، ﺟﻮﻳﻨﻲ در ﮔﺰارش ﺟﺮﻳﺎن ﻗﻮرﻳﻠﺘﺎی ﺗﻌﻴﻴﻦ اوﮔﺘﺎی ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ، ﭘـﺲ از ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣﻘﺎم ﻗﺎآﻧﻲ ﺑﻪ اوﮔﺘﺎی از زﺑﺎن او ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪی ﺳـﻨﺖ ﻣﻐـﻮﻻن ﻧﺨﺴـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ از ﭘـﺬﻳﺮش ﺧﺎﻧﻲ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲﻛﺮد، ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ: ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻼت ﻧﺎﻓﺬ ﺷﺪﺳﺖ، اﻣﺎ ﺑﺮادر ﺑﺰرگﺗﺮ و اﻋﻤـﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻟﺘﺰام اﻳـﻦ ﻛـﺎر از ﻣـﻦ ﺳـﺰاوارﺗﺮﻧﺪ و از راه آذﻳـﻦ ﻣﻐـﻮل از ﺧﺎﻧـﻪی ﺑﺰرگﺗﺮ ﭘﺴﺮ اﺻﻐﺮ ﻗﺎﻳﻢﻣﻘﺎم ﭘﺪر ﺑﺎﺷﺪ و اﻟﻎﻧﻮﻳﻦ، ﭘﺴﺮ ﺧﺮدﺗﺮ اردوی ﺑﺰرگ اﺳـﺖ و روز و ﺷﺐ و ﮔﺎه و ﺑﻴﮕﺎه ﻣﻼزم ﺧﺪﻣﺖ او ﺑﻮده و ﻳﺎﺳﺎ و رﺳﻮم دﻳﺪه و ﺷﻨﻴﺪه و 1 داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎ وﺟﻮد و ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن، ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻲ ﻧﺸﻴﻨﻢ.
3 ﺑﺪﻳﻦ روی ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪی آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﺳﺮﻗﻮﻗﺘﻴﻨﻲﺑﻴﮕـﻲ اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﻳﻨﻜﻪ در دوران ﭘﺮﺗﻼﻃﻢ ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻣﻐـﻮل ـ ﭘـﺲ از ﻣـﺮگ ﺧـﺎنزاده ﺗﻮﻟـﻮی ـ در ﺳﺎﻳﻪی ﺗﺪﺑﻴﺮ و دوراﻧﺪﻳﺸﻲ، ﻓﺮزﻧﺪان را از ﺑﺤﺮانﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﮔﺬراﻧﻴـﺪ و ﺑـﺮ اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﻴﺜﻴﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﺰد ﻣﻐﻮﻻن و اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻣﭙﺮاﺗﻮری اﻓﺰود، از زﻣﻴﻨﻪی ﭘﺪﻳﺪآﻣـﺪه در رواﺑﻂ ﺧﺎنزادهﻫﺎی ﺧﺎﻧﺪان ﭼﻨﮕﻴﺰی ﺑﺮای ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻧﻈﺮ ﺧـﺎنزادﮔـﺎن و اﻣﺮای ﺑﺰرگ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪی ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ."