چکیده:
«تأویل» یکی از موضوعاتی است که فیض کاشانی در تفسیر قرآن و عرفان بدان پرداخته و در فهم درست آیات و روایات و حقایق هستی، برایش نقش کلیدی قایل است. هدف این پژوهش آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی دیدگاه ایشان درباره تأویل بپردازد و مؤلفههای اصلی آن را تبیین کند. یافتهها حاکی از آن است که وی تأویل را «تعمیم معنای متبادر از لفظ و حمل لفظ بر معنای غیرمتبادر» میداند. وی با تبیین پیوند عمیق لفظ و معنا، الفاظ را دارای حقیقت و روح واحدی میداند که ممکن است به لحاظ مصداقی، شکلها و مصادیق متعددی داشته باشند. وی از این رهگذر، پرده از سر اختلاف تعابیر معصومان علیهمالسلام در بیان معانی آیات قرآن برمیدارد. فیض کاشانی روایات متعددی را در مقام بیان امکان تأویل در آیات قرآن و نیازمندی آیات قرآن به تأویل یادآور میشود. از برخی روایات ذکرشده، میتوان تعمیم تأویل را نسبت به ظواهر قرآن برداشت کرد. وی ملاک درستی تأویل را بهرهمندی آن از پشتوانه نقلی و یا ضرورت عقلی دانسته و تأویل را مختص معصومان علیهمالسلام میداند.
خلاصه ماشینی:
"هرچند در روایات گوناگون، منظور از «امانت» در این آیه، اموری مانند ولایت، 295 ولایت حضرت علی علیهالسلام، 296 نماز، 297 مانند آن دانسته شده است، ولی بر اساس مبنای ذکرشده، بین این روایات منافاتی وجود ندارد؛ زیرا لفظ «امانت» برای حقیقتی وضع شده است که مصادیق متفاوتی دارد و از این نظر، نهتنها شامل ولایت و موارد خاص دیگری که در روایات مذکور است میشود، بلکه هر امانت و تکلیفی را دربر میگیرد.
» 298 فیض کاشانی همچنین در مقام بیان منظور از «شجره ممنوعه» معتقد است: هرچند در برخی روایات منظور از «شجره ممنوعه»، درخت علم، پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و اهلبیت ایشان علیهمالسلام، درخت حسد، درخت کافور، گندم، انگور، و غیر آن دانسته شده، ولی همه صورتهای ذکرشده، شکلهای متفاوتی از یک حقیقت مجرد و روحانی هستند که همگی به آن حقیقت اشاره میکنند.
. » (آلعمران: 7) نیز با مشاهده اختلاف و تباین ظاهری روایات در مقام تبیین آیات قرآن کریم، نباید درصدد انکار برخی روایات برآمد، بلکه باید همانند فیض کاشانی راه تمایز تفسیر از تأویل را برای جمع بین روایات پیش رو نهاد و با بررسی دقیق سند و متن روایت، به معانی باطنی آیات قرآن راه یافت.
» 313 بر اساس این روایت، هنگامی که جابر در جواب سؤال تفسیری خود، با پاسخهای متفاوتی مواجه میشود و دلیل آن را از امام صادق علیهالسلام میپرسد، حضرت به وجود بطون برای قرآن کریم اشاره میکند."