Abstract:
طبقهبندی علوم به عنوان موضوعی روششناسانه به معرفتشناسی علم و ترسیم هندسه علم در تمدن اسلامی کمک مینماید. ضرورت طبقهبندی علوم در تمدن اسلامی با هدف ترسیم هندسه علم برای توسعه علمی و تمدنسازی به دنبال نهضت ترجمه برای مسلمانان هویدا گشت. جابر بن حیان در زمره اولین دانشمندانی بود که پیش از تکوین و تثبیت علوم یونانی به طرح طبقهبندی علوم پرداخت. طبقهبندی دوگانه وی از علوم و رعایت سنت قرینهسازی آن پیش از تثبیت علوم یونانی و سنت ارسطویی، این فرضیه را مطرح میسازد که تقسیمبندی دوگانه علوم که توسط دانشمندان دورههای بعدی متاثر از سنت ارسطویی دنبال شد؛ پیش از تثبیت سنت ارسطوی به عنوان سنجهای مشخص در طرح جابر بن حیان رعایت شده است.این نوشتار ضمن بررسی احوال و اندیشههای جابر بن حیان، به بررسی شاخصههای طرح طبقهبندی وی خواهد پرداخت و در پی پاسخ به این سوال است که طبقهبندی وی دارای چه شاخصههایی بوده و چه تاثیری در جریان طبقهبندی علوم در تمدن اسلامی گذاشته است.
Machine summary:
"با رشد علوم در تمدن اسلامی، توجه به طبقهبندی علوم به یک ضرورت تبدیل شد؛ بهگونهایکه حتی اندیشمندانی که در زمره فلاسفه محسوب نمیشدند هم به طبقهبندی علوم پرداختند؛ چنانکه جابر بن حیان در قرن دوم هجری در زمره اولین دانشمندانی بود که در جریان نهضت ترجمه به بحث طبقهبندی علم توجه نمود و با طرح ساختی خود که متکی بر علم کیمیا بود، اساس تقسیمبندی دوگانه علم براساس سنت قرینهسازی را پیش از تثبیت سنت ارسطویی بهعنوان سنجهای مشخص در جهان اسلام بنیان نهاد.
4 از سوی دیگر باید توجه داشت جابر بن حیان از اولین دانشمندانی است که در جهان اسلام سعی نمود به طبقهبندی علم بپردازد، آنهم در زمانی که علوم مختلف هنوز در حال ترجمه بود و به تکامل نرسیده بود.
بدینترتیب میتوان اظهار داشت که یکی از بنیانگذاران تقسیمبندی دوتایی در جهان اسلام، جابر بن حیان بوده است و بهنظر میرسد دیگران چون خوارزمی و ابنفریغون نیز از وی تبعیت نمودهاند.
3 نتیجه طبقهبندی علوم جابر بن حیان جزو نخستین ردهبندیها از علوم در جهان اسلام است، که براساس تقسیمبندی دوتایی شکل گرفته است.
با توجه به اینکه طرح طبقهبندی جابر بن حیان پیش از تثبیت سنت ارسطویی در طبقهبندی علوم در جهان اسلام بهوجود آمده، پر بیراه نیست اگر بگوییم طرح وی الگویی مناسب برای دانشمندان بلافاصل وی میباشد و پیش از آنکه تقسیمبندی دوگانه علوم برگرفته از سنت ارسطویی در تمدن اسلامی تثبیت شود، این الگو توسط جابر بن حیان در اختیار جامعه علمی اسلام قرار گرفته بود."