Abstract:
ادوارد سعید که از او بهعنوان «پدیده»ای در جهان اندیشه یا «آگاهی انتقاد معاصر» یاد کردهاند، دانشآموختة رشتة ادبیات تطبیقی از دانشگاه هاروارد است. دیدگاههای نقدی این نویسندة عرب مسیحی در باب ادبیات تطبیقی (سیر و تحول آن، قلمرو، اهداف، روش و...) که بهواسطة نقد رویکردهای فرهنگی- سیاسی آن ممتاز است، به مانند دیگر نظریاتش، سرشار از نقد ناسیونالیسم و امپریالیسم غربی است. این نظریهپرداز ادبی اعتقاد دارد ادبیات تطبیقی در نظر و عمل با امپراطوری غربی و امپریالیسم فرهنگی آن در پیوند است و پیدایش مکتبهای گوناگون غربی در این حوزه، بیشتر حاصل رقابت و کشمکش فرهنگی- سیاسی غرب برای گسترش و چیرگی نظام سلطه بر «جغرافیای فرهنگی جهان» است. وی اگرچه ماهیت و دستاوردهای مثبت ادبیات تطبیقی را میستاید، اما نسبت به رویکرد اروپامحوری و امپریالیستی آن به دیدة تردید و انتقاد مینگرد. وی بر این عقیده است که ادبیات تطبیقی در این رویکرد، پدیدهای بینافرهنگی و دانش مورد نیاز برای توجیه قدرت امپریالیسم و حفظ جایگاه امپراتوری آن و نیز ابزاری برای گسترش نظام سلطه بر ملتهای مشرقزمین است. هدف این پژوهش توصیفی- تحلیلی آن است که به معرفی و تبیین چالشهای ادبیات تطبیقی از دیدگاه ادوارد سعید بپردازد.
Machine summary:
٢. پيشينه و روش پژوهش اين پژوهش نظري بر آن است تا به بررسي توصيفي - تحليلي ديدگاههاي ادوارد سعيد در حوزة ادبيات تطبيقي بپردازد و از آنجا که ديدگاههاي وي در اين زمينه ، بيشتر در دو کتاب جهان، متن و منتقد٨ و فرهنگ و امپرياليسم ٩ آمده است ، مبناي اين پژوهش نيز بر آن دو اثر (ترجمة اکبر افسري)، بنا نهاده شده است .
بارزترين اين پژوهش ها- که تنها امکان دسترسي به چکيدة آنها براي نگارنده ممکن بوده است دو مقاله به زبان انگليسي بوده است : تيموتي برينان ١٠، استاد ادبيات تطبيقي و مطالعات فرهنگي در دانشگاه مينه سوتا، در چکيدة يکي از اين مقاله ها با عنوان «ادوارد سعيد و ادبيات تطبيقي »١١ (٢٠٠٤) به چند مطلب اساسي در باب نظريه هاي ادوارد سعيد در حوزة ادبيات تطبيقي اشاره کرده است ؛ مباحثي همچون دشواري فهم زبان و انديشة سعيد در ادبيات تطبيقي ، شيوه و روش جديد وي در ادبيات تطبيقي که با خروج از زبانشناسي سنتي و اهتمام به متن گرايي و کاربرد عبارتهاي جديد حاصل شده است .
مجلة نقد ادبي فصول که در قاهره منتشر مي شود نيز در شمارة ٦٤ (تابستان ٢٠٠٤) بخش ويژهاي را به معرفي انديشه هاي سعيد اختصاص داده است که در اين ميان، تنها مقالة عزالدين المناصره با عنوان «ادوارد سعيد و نقد فرهنگي تطبيقي ؛ خوانشي متضاد»١٥ با پژوهش حاضر تناسب دارد.
از ديدگاه ادوارد سعيد، ادبيات تطبيقي با سياست هاي درازمدت غربي در ارتباط است و غرب از آن به عنوان ابزاري در خدمت اهداف فرهنگي و سياسي خود بهرهبرداري مي کند.