Abstract:
اصل آسیب نرساندن یکی از اصول چهارگانه اخلاق زیستی است که گاهی با اصل سودرسانی تحت عنوان یک اصل مطرح شده است . این اصل در کنار سایر اصول اخلاق زیستی به عنوان یک کد و راهنمای اخلاقی در به کارگیری فناوریهای نوین زیستی به ویژه دستاوردهای جدید در زمینه پزشکی تعیین شده است . اصل آسیب نرساندن بیان میدارد که کاربرد تکنولوژیهای جدید زیستی نباید موجب آسیب رساندن به هیچ فردی از انسان ها و نسل بشریت و حتی طبیعت و حیوانات گردد. این اصل در شرع مقدس اسلام سابقه ای دیرینه ، یعنی مقارن با تولد آن دارد و در فقه و حقوق اسلامی که از آن با نام قاعده لاضرر نام برده میشود نیز به عنوان قاعده و قانونی فراگیر بر سرتاسر فقه حکومت میکند. از آنجا که فقه ناظر بر همه تعاملات و روابط فردی و اجتماعی انسان هاست طبعا این اصل اخلاقی را نیز که مربوط به رفتار انسان در رابطه اش با خود و با همنوعانش می باشد، دربر میگیرد.
Machine summary:
هرچند فقها در ارتباط با مفهوم قاعده لاضرر نظرات گوناگونی ابراز داشته اند مانند نفی ضرر، نهی از ضرررساندن ، جبران و تدارک ضرر و نهی از ضرر به عنوان حکم حکومتی، چنین به نظر میرسد که همه این ها مصادیق و موارد قاعده لاضرر در شرع اسلام هستند، اگرچه گاهی اثرات متفاوتی بر آن ها مترتب است ، مانند رفع همه احکام ضرری توسط قاعده لاضرر، حرمت اضرار به دیگری، اثبات ضمان و وجوب تدارک ضرر به دنبال ضررزدن ، محدود و مقیدشدن قاعده تسلط و نهی از اضرار به پشتوانه تسلط مالکانه و حکومت قاعده لاضرر بر احکام اولیه در هر جا که موجب ضرر گردد، ولی از همه این ها میتوان حرمت و عدم مشروعیت ضرر و اضرار را نتیجه گرفت و این ضرر و اضرار هم مربوط به ضررهای شخصی است و هم نوعی، هم اضرار به نفس را شامل میشود و هم اضرار به غیر را، نفی ضرر و اضرار هم مربوط به مرحله تشریع است و هم مرحله اجرای احکام و در روابط اجتماعی مردم ، احکام هم شامل احکام تکلیفی است و هم احکام وضعی، لذا میتوان گفت همه آثاری که ذکر شد، از ثمرات قاعده لاضرر در فقه است .
١-٤- کاربرد قاعده در تحقیقات زیست پزشکی: در فقه اسلامی بنابر اصل اباحه و اصل حلیت انجام آزمایش ها و تحقیقات زیست پزشکی به منظور دستیابی و کشف حقایق موجود در جهان هستی و جسم انسان و در جهت درمان بیماریها و سلامتی و بهروزی او برای محقق و پژوهشگر، البته به شرط رضایت آگاهانه سوژه های آزمودنی مجاز است و شرکت فرد آزمودنی در این تحقیقات نیز بدون اشکال است ، حتی اگر احتمال آسیب و ضرر اندک و قابل تحمل وجود داشته باشد، زیرا هدف از تحمل چنین آسیب هایی منفعت اهمی است که در نتایج این تحقیقات عاید همه بشریت و یا عاید خود فرد میشود.