Abstract:
کاخ گلستان قدیمیترین بنای سلطنتی در شهر تهران محسوب میشود که تزیینات کاشیکاری آن تنوع موضوع و نقش بسیاری دارد. کاشیهای محوطه، همچون دفتری مصور، ویژگیها و شرایط اجتماعیـ سیاسی دورة قاجاریان را به نمایش درآوردهاند. همة نقشها تحت تأثیر هنرهای مختلف قاجاری، همچون چاپ سنگی، نقاشی قهوهخانهای، عکاسی و کارت پستالهای غربی، شکل گرفتهاند. تلاش نگارندگان در مقالة حاضر بر آن بوده تا ویژگی تصویری کاشیهای محوطة باستانی کاخ گلستان را بررسی کنند. آنچه در این پژوهش مطالعه شده، تصویر زن در کاشیکاریهای محوطة باستانی کاخ گلستان است. بر این اساس، پرسشهای این مقاله بدین ترتیب است: تصویر زن در کاشیهای کاخ گلستان چه ویژگیهایی دارد؟ تصویر زن در کاشیهای محوطة باستانی کاخ گلستان با چه نقشهایی ترکیب شدهاند؟ نتیجة بررسیها نشان میدهد که نقشمایة زن در کاشیها با دو نقش خورشید و فرشته ترکیب شده است. نقشمایة زن به صورت خورشید با توجه به ویژگیهای زن شرقی ترسیم شده است و در نقشمایة زن به صورت فرشته تأثیرپذیری از هنر غرب و نقاشی رنسانس بهخوبی نمودار است. ازاینرو، شاهد پیوند هنر ایران و اروپا هستیم.
Machine summary:
همچنـین ، گـودرزی (١٣٨٨) در کتاب آینۀ خیال [٢٣]، سیف (١٣٩٢) در کتاب نقاشی روی کاشی [ ١٣] و ریاضـی (١٣٩٥) در جدیدترین کتاب خود به نام کاشیکاری قاجاری [١١] به طورکلی کاشی کاری دورة قاجار را مورد پژوهش قرار داده اند.
در بررســی کاشی های موجود در محوطۀ باستانی کاخ گلستان ، درمی یابیم که بیشترین نقش زن در تصاویر روی کاشی ها به صورت نقش اساطیری فرشته یـا خورشـید ترسـیم شـده اسـت و در مـواردی معدود و فقط در یک قاب ، تصاویری از زنان فرنگی مشاهده می شود که ویژگی کامل ، همـراه بـا تناسبات دقیق از شخصیت انسانی زن دارند که بی شک آن نیز تحـت تـأثیر کـارت پسـتال هـای غربی ترسیم شده است .
این نقش بـه تکـرار در کاشی کاری های به جای مانده از دورة قاجار دیده می شود و چهره ای کـه از خورشـید ارائـه شـده است ، اغلب یک زن قاجاری با همان ابروان پیوسته اسـت [٢٣، ص١٦٥].
رعایت اصل قرینگی در ترسیم نقش فرشته در کاشی کاری محوطۀ باستانی کاخ گلستان برهنـه بـودن فرشـتگان در برخـی از تصـاویر نقاشـی شـده بـر روی کاشـی هـا و اسـتفاده از سایه روشن و حجم نمایی در پوشش فرشتگان و اندام آن ها، تأکید محکمی بر نفوذ شیوة نقاشـی اروپایی در هنر نقاشی قاجار است .
نقش دوم از زن ، نقش زن در قالب فرشته است که هشت نمونه از این نقش اساطیری به صورت قرینه و جفت در کاشی های محوطۀ باستانی کاخ گلستان ترسیم شده اند.