Abstract:
یکی از وجوه شیوایی و بلاغت زبان مولوی عنصر ترکیبسازی است. پژوهشگران بیشتر به ادراک رموز عرفانی مثنوی توجه کرده و از روساخت و زبان مثنوی اشارهوار گذشتهاند. یکی از فنون مولوی در انعطافبخشی به صورت کلام و باروری موسیقی کناری، بهکارگیری ترکیبهای بکر اشتقاقی در جایگاه قافیه است. بیشتر ترکیبهای برساختة او در مکان قافیه به پیروی از اصل برجستهسازی با قاعدهافزاییها و هنجارگریزیهای مخصوص است که التذاذ وافر خواننده را از شعرش موجب میشود. بر انگیختن توجه مخاطب به صورت کلام یا نگارگری در عرصة سخنسرایی، افزودن بر بار موسیقیایی کلام و انباشت جای خالی قافیه از مهمترین انگیزههای مولوی از بهکارگیری این فن است. انواع ترکیبات اشتقاقی که مولوی جهت غنای موسیقی کناری و باروری قوافی شعری در مثنوی نمایانده است ذیل عناوینی چون ترکیبات ونددار، ترکیبات شبهونددار، صفات فاعلی مرکب مرخم، ترکیبات وصفی، ترکیبات مصدری و کلمات پیوندی تحلیل و بررسی شدهاند.
One of Molana’s techniques in Masnavi is the use of new derivatives compounds in the rhyme. The aim of Molana in using of these derivatives compounds in the end-rhyme، is affecting the audience. In this essay derivatives compounds such as: Affixes compounds، pseudo-affixes compounds، and short compound adjectives nominative، adjectival compounds، infinitival words have been analyzed. These derivatives compounds in the end-rhyme of Masnavi، created the literariness of his poem، so that we can say that this technique is result of the poetic genius. Our aim in this essay is studying the music function of derivatives compounds in the end-rhyme of Masnavi.
Function of rhythmic compounds in Masnav
1. Affixes compounds: Persian language is an analytical language that affixes with another simple or compound word to create numerous derivatives compounds. In Masnavi we can see well-made and newAffixes compounds in the rhyme of poem that increase the music of copulates.
2. Pseudo affixes compounds: Another compound that we can see in Masnavi is Pseudo affixes compounds that aesthetic function in Molana poems is very important.
3. Short compound adjectives nominative: these compounds are very widespread in Masnvi، because these compounds are very prolific in Persian language and poetry. The benefit of these compounds، in addition to aesthetic role، is the language economic function of them.
4.Adjectivalcompounds: these compounds constructed in different forms such as: noun + noun attribute + noun، attribute + attribute.
5. Infinitival compounds: the structure of infinitival compounds is consisting essentially Short compound adjectives nominative that a suffix added to them.
6. Hybrid combinations of words: These compound words are of another type of derivative compounds in Masnavi that they are often used colloquially known as "common components".
Machine summary:
نگرشی به باروی موسیقی کناری در مثنوی معنوی بر مبنای ترکیبات اشتقاقی پروین گلیزاده ، قدرت قاسمیپور و رضا گورویی چکیده یکی از وجوه شیوایی و بلاغت زبان مولوی عنصر ترکیب سازی است .
مولانا در دفتر دوم ، در توصیف افراد مکار، ترکیب «حیله پرست » را در جایگاه قافیه ارائه میکند: مینمـاید سـیری ایــن حـیــلت پرســت والله از جـــمـــله حــریصـــان بـــترست (همان : ١١٤٤/٢) شاعر موسیقی کناری بیت را در خدمت ترکیبات اشتقاقی قرار میدهد تا شعرش را به بلیغ ترین شکل ممکن بـر خواننـده عرضه دارد: ایـن جـهـــان تــــن غـلـط انـداز شـــد جـز مـرآن را کـو ز شــهــوت بـــاز شـد (همان : ١٥٦٠/٢) این قافیه اندیشی و صورت پردازی مولانا سبب ساز آفرینش صفات فاعلی مرکب متعدد در جای قافیه شده است ؛ ترکیبـاتی که شوری را در مخاطب بیدار میسازد: مـنــتــــظــر مـــــانــی در آن روز دراز در حـســـــاب و آفــتـــاب جـــانگداز (همان : ٣٤٧٨/٣) مــرد بــــرنــا ز آن شـــراب زودگــیر در مــــیان راه مــیافــتــــد چـــو پــیـــر (همان : ٢٠٩٦/٤) گاهی شاعر ترکیب ها را با توازن مصراع ها و وزن شعر همراه میسازد و بدین ترتیب شعر را به موسیقی نزدیک میکند: آتـشــت ایـنـجا چــو آدم ســـوز بـــود آنــــچ از وی زاد مــــردافــــروز بـــود (همان : ٣٤٧٣/٣) گاه مولوی صفات فاعلی مرکب را طوری میآفریند که نه تنها موسیقی شعر غنی میشود، بلکه شعر ارزش بلاغی مییابد: گــر نــداری بــو ز جــــان روشــنـاس رو دمــاغــــی دســــت آور بـــوشــناس (همان : ٤٧٧٧/٣) مولانا در جایی دیگر، جهت بیان مقصود و انباشته کردن خلأ وزنی ترکیبی را خلق میکند که نه تنها خدشه ای به معنا وارد نمی کند، بلکه به کلامش لطافت خاصی میدهد و موجب درنگ مخاطب میشود: شــــب نـــدزدیــدی چــــــراغ روز را پــــی نــبــــردی بــــاغ عیـــش آمــوز را (همان : ١٦٤٧/٦) نوجویی مولوی در این زمینه بیشک برای او سبک خاصی شمرده میشود.