Abstract:
یکی از اصول مهم در پرورش فرزند، التزام به بایستههای اخلاقی کاربرد تشویق و تنبیه در این ساحت تربیتی است. سوال اساسی این است که بایدها و نبایدهای اخلاقی در بهرهگیری از تنبیه و تشویق در امر فرزندپروری از دیدگاه اسلام چیست. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تبیین بایستههای اخلاقی کاربرد تشویق و تنبیه در فرزندپروری است. در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و منابع پژوهش، مجموعهای از گزارههای اسلامی و تربیتی- روانشناختی است.
با توجه به منابع دینی (قرآن و روایات)، آموزههای روانشناختی (کتابها و مقالات) و نتایج پژوهشهای دیگر، میتوان گفت بهرهگیری از تشویق و تنبیه، نقشی سازنده و موثر در تربیت فرزند دارد. نتایج مطالعات و بررسیهای کتابخانهای و میدانی نشان میدهد بهرهگیری از تشویق و تنبیه در امر تربیت فرزند، اقتضائات و ضرورتهایی را ایجاب میکند. شماری از این ضرورتها عبارتند از: 1) توجه جدّی به تفاوتهای فردی فرزندان و متربیان؛ 2) تعلّق تشویق و تنبیه به رفتار فرزندان، نه به شخصیت آنان؛ 3) رعایت همترازی تشویق و تنبیه با نوع رفتار؛ 4) لزوم قاطعیت در اجرای تنبیه؛ 4) ملاحظه اوضاع و نوع خطا؛ 5) آگاهیدادن به فرزندان درباره علل تنبیه و تشویق؛ 6) فوریت در تشویق و تنبیه؛ 7) تبیین توقعات خود از فرزندان و آموزش رفتار مطلوب.
Machine summary:
تشویق و تنبیه (بهويژه تنبيه) بايد به فعل تعلّق گیرد، نه به شخص (تنبیه رفتار فرد، نه شخصیت فرد)؛ یعنی اگر کودکی کار خطایی انجام داد که مستحق تنبیه است، نباید شخصیت او تحقیر شود؛ بلکه فعل او باید نکوهيده شود.
در سیرۀ عملی و روایات معصومین ، به اصل سرزنش عمل ناشایست خطاکار و رعایت شخصیت او توجه و سفارش شده است؛ زیرا هدف از تنبیه، اصلاح و تغییر رفتار خطاکار است و این هدف در صورتی تحقق مییابد که شخصیت فرد خدشهدار نشود و به جایگاه او در جامعه آسيب نرسد؛ گرچه بیشک باید بهسبب خطایش تنبیه شود.
معنای این سخن از دیدگاه مدیریتی این است که اگر لازم باشد برای ایجاد رفتار مطلوب در بعضی کارکنان به زور و اجبار متوسل شوم، بیشک از این روش استفاده میکنم و آنان را به همراهی و عملکرد مطلوب وادار خواهم کرد؛ یعنی هدف، هدایت افراد است، نه احقاق حقوق شخصی.
بررسی وظايف زوجين قبل و بعد از ازدواج (با رويکرد اخلاقی- فقهی) محمد قدرتی چکيده لازم است زن و شوهر برای سعادت خود و فرزندانشان، سلسلهای از مسائل اخلاقی را که قرآن مجيد و روايات بر آن تأکيد فراوان دارند، رعايت کنند.
نتايج بيانگر این نکات است: اگر محيط خانواده آکنده از محبت باشد، موجب تلطيف عواطف و رشد فضايل در افراد میشود؛ بخش عمدهای از مشکلات روانی و فشارهای روحی و اقتصادی بر خانوادههای امروزی حاصل اسراف و تبذير در خانواده است؛ از ديدگاه اخلاق اسلامی بر مرد و زن لازم است از خطای همسر خود بگذرند؛ با تطبيق قواعد فقهی بر اخلاق، زوجين بايد از ضررزدن جسمی يا معنوی به يکديگر پرهيز کنند و کرامت انسانی همسر و فرزندان را رعايت کنند.