Abstract:
نقد و بررسی روشهای ترجمه بهویژه در چند دهه اخیر محور توجه ترجمهپژوهان قرآن کریم قرار گرفته است. توجه و اهتمام فراوان در این عرصه، نشان میدهد نگرش مثبت زبانشناسان و ترجمهپژوهان در زمینۀ نیل به ترجمهای کامل، وفادار و مطلوب است. ترجمۀ متون مذهبی بهویژه متن قرآن کریم بهدلیل برخورداری از ظرافتهای بیانی و لغوی آن امری دشوار بوده و همواره نقد و ارزیابی شده است. دراینزمینه الگوها و مدلهای متفاوتی نیز ازسوی نظریهپردازان ترجمه ارائه شده است و چون معیاری مناسب و یا کارکردی دقیق در سنجش ترجمهها به کار میرود. ازجمله ترجمههای رایج قرآن کریم، ترجمۀ «مرحوم الهی قمشهای و مکارم شیرازی» است که همانند دیگر ترجمهها نقاط قوت و ضعف دارد. در این پژوهش با استناد به مؤلّفههای نظریۀ خانم «کارمن گارسس» در سطح «صرفینحوی» دو ترجمۀ ذکرشده بررسی و نقد شده و برای این منظور مؤلّفههای کاربستِی این نظریه بر شواهد مستخرج از آیات سورۀیوسف(ع) صرفاً در سطح «صرفینحوی» تبیین شده و جنبههای ضعف و قوت ترجمههای مذکور تحلیل شده است. یافتههای پژوهش حاضر مبتنی بر روش تحلیلیتوصیفی و نشان میدهد مؤلفههایی همچون «ترجمۀ تحتاللفظی، بسط نحوی، قبض یا تقلیل نحوی، تغییر دیدگاهیا دگربینی، تغییر نحو یا تعدیل صورت و اشتباهات ترجمه» در سطح «صرفینحوی» نقد و ارزیابی میشود. مکارم در قبض نحوی بهتر است و قمشهای در تبدیلیا تغییر نحوی فوقالعاده است؛ اما با این حساب گاه در ترجمه تحتاللفظی و برداشت سطحی از واژهها، لغزشهایی دارند.
Machine summary:
1. پیشینۀ موضوع درزمينۀ نقد و بررسي و آسيبشناسي ترجمههاي معاصر قرآن کریم، پژوهشهاي متعددي صورت گرفته که شماري از این پژوهشها با استناد به مبانی علمی حوزههای صرفی، نحوی، بلاغی، واژگانی و لغوی ترجمههای قرآنی نقد و ارزیابی میشود و در برخی نمونهها براساس مبنا و رویکردي تحليلي به گوشههایي از اشکالات موجود در ترجمههای مزبور میپردازد و راههای اصلاحی وجایگزین نیز پیشنهاد میشود؛ اما پژوهشهایی که براساس الگوهای مطرحشده ازسوی زبانشناسان و نظریهپردازان حوزۀ ترجمه و بهطور خاص با تکیه بر نظریۀ پیشنهادی گارسس ترجمۀ متون ادبی یا قرآن کریم نقد و بررسی شده و برای پیشینه تحقیق حاضر از آن یاد شود، به شرح زیر است: الف) مقالۀ «ارزیابی و مقایسه ترجمههای فارسی رمان انگلیسی شاهزاده و گدا، اثر مارک تواین براساس الگوی گارسس» به قلم «ناصر رشیدی و شهین فرزانه» (1389).
درواقع کفایت و مقبولیت بدین معناست که در علاوه بر اینکه در جستجوی دقت و صحت عناصر زبانی هستیم، بلکه تأثیر سیستم زبان مبدأ بر زبان مقصد و میزان پذیرش ترجمۀ خوانندگان و مخاطبان متن مبدأ باید مدّ نظر قرار گیرد؛ ازاینرو برخی ویژگیهای منفی و مثبت که برای ارزیابی و تعیین میزان کیفیت ترجمهها در مدل پیشنهادی گارسس لحاظ شده است، در جدول زیر نشان داده میشود و براساس آن ترجمه دو مترجم نقد و ارزیابی و بسامد ضعف و قوت ترجمه ایشان براساس این ویژگیها ارائه میشود.
همچنانکه آیه بعد از آن نیز صراحتاً از ضجه و ناله و اندوه یعقوب سخن میگوید: ﴿قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ﴾ ﴿۸۶﴾؛ اما در ترجمۀ مکارم شیرازی، واژۀ «کظیم» به معنای «خشم و غضب» ذکر شده است که با توجه به سیاق آیات چنین برداشتی از این واژه صحیح نیست.