Abstract:
درنیمه‌ی دوم قرن سوم (۲۵۵ هق) در جنوب بین النهرین» همزمان با خلافت مهتدی
عباسی(۲۵۶-۲۵۵ه ق). فردی به نام علی بن محمد علم طغیان برافراشت. او توانست غلامان و
بندگان سیاه را با خود همراه سازد و توسط ایشان پایه‌های خلافت عباسی را به لرزه درآورد. غلامان
که آرزو داشتند از زیر بار ظلمی که به آن‌ها می‌شد خارج شوندء پس از قیام» خود همان راهی را
رفتند که از آن جسته بودند و به زمین‌داری» کنیزخواهی و بنده‌پروری پرداختند. آن‌ها شهرها و
روستاها را مورد حمله وتاخت و تاز قرار دادندء پرده‌ها دریدندء هتک حرمت‌ها کردندء خانه‌ها ویران
نمودند و مزارع سوختند. تا آن که در سال ۲۶۶ ه.ق نیروهای خلیفه‌ی بغداد به منطقه گسیل شد و
پس از چهارده سال درگیری‌های خونین این قیام در سال ۲۷۰ هاق با قتل علی بن محمد (صاحب
لزتج) سرگوب گرد‌ید.
موضوع این مقاله به صورت توصیفی - تحلیلی و به روش مقایسه‌ای و تهیه‌ی یادداشت
(فیش‌برداری) از منابع دست اول و ماخذ گوناگون مورد بررسی قرارگرفته است. این بررسی نشان
می‌دهد که رهبر آین جنبش, برای دستیابی به قدرت به‌هر کاری دست زده و از عقیده و مذهب برای
پیشبرد هدف‌های خود بهره گرفته است. پژوهش حاضر بر آن است. تا با تجزیه و تحلیل قیام زنگیان
و اوضاع خلافت عباسی, پاسخی درخور برای این پرسش‌ها بیابد: قیام چگونه آغاز شدء رهبر آن چه
کسی بودء و ازچه دین و مذهبی پیروی می کرد واین که آیا او علوی بوده است. یا خیر؟
Machine summary:
پژوهش حاضر بر آن است ، تا با تجزیه و تحلیل قیام زنگیان و اوضاع خلافت عباسی ، پاسخی درخور برای این پرسش ها بیابد: قیام چگونه آغاز شد، رهبـر آن چـه کسی بود، و ازچه دین و مذهبی پیروی می کرد واین که آیا او علوی بوده است ، یا خیر؟ واژگان کلیدی: علی بن محمد، صاحب الزنج ، زنگیان، بردگان سیاه، خلافت عباسی ١.
در این میان، عدهای سودجو نیز بودند که برای دستیابی به منافع و رسیدن به خلافت و قدرت، خود را از جمله ی فرزندان علی (ع) معرفی می کردند و دست به قیام می زدند.
اگر چه عدهای او را از آل علی و شیعه ی او دانسته اند، امـا بـه نظـر مـی رسـد، او خـود را منتسب به علویان کرده؛ اما درحقیقت شیعه ی علی نبوده، بلکه احتمالا از خوارج ازارقـه بـوده (مسعودی، ١٣٧٨: ٢/٥٩٥) و برای آنکه از نیروی بالقوهی شیعیان استفاده کنـد، تظـاهر بـه این مذهب نموده است .
باز ابن اثیر آورده است : چون آن پلید (در جای جای الکامل این گونه القاب برای علی بن محمد به کـار رفتـه اسـت ) بـصره را ویران کرد، پشت خود را به یحیی بن زید رساند، زیرا گروهی از علویان بدو می رسـیدند.
حال ، پس از بررسی آنچه در خصوص شخصیت علی بن محمد نقل شـد، مـی تـوان گفـت هویت او اکنون نیز مورد بحث است ، به گونه ای که پژوهشگر در شناخت او بـه دشـواریهـای فراوان برمی خورد و این به سبب دگرگونی های سریعی است که او به تبع شرایطی کـه در آن می زیسته ، در عقاید و اعمال خود ناگزیر پذیرفته است .
Keywords:
خلافت عباسی
،
زنگیان
،
صاحب الزنج
،
علی بن محمد
،
بردگان سیاه
(
, 
, 
)
