Abstract:
حافظ شیرازی از شاعران ایرانزمین است که شهرتش را باید در سرودن غزلیات او جستجو کرد. وی بهدلیل احاطة کمنظیر بر فنون بلاغی، غزلیات خود را بهزیبایی و هنرمندانه، بدین آرایهها مزیّن کرده است. شهرت حافظ، همة عالم، حتّی جهان عرب را درنوردیده است. ادیبان عرب از اوایل قرن بیستم به پژوهش پیرامون حافظ پرداختند و اوّلین گام در این زمینه را ابراهیم شواربی - مترجم و نویسندة مصری - برداشت. تاکنون بیش از سی ترجمه از دیوان وی به زبان عربی انجام پذیرفته است. ازجمله مشهورترین مترجمان عربزبان اشعار حافظ، عمر شبلی، نویسنده و شاعر معاصر لبنانی که دیوان او را در چهار جلد به نظم عربی برگرداند. نوشتار پیش رو، بر آن است تا به شیوة تطبیقی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، ترجمه عربی شبلی از کنایههای دیوان حافظ را براساس نظریّة آنتوان برمن، نقد و بررسی کند. برآیند پژوهش نشان میدهد که عمر شبلی با توجّه به اینکه نزدیک به بیست سال از عمر خود را در ایران سپری کرده، امّا به بسیاری از مفاهیم کنایی اشعار حافظ پی نبرده است؛ درنتیجه در انتقال مفاهیم عالی غزلیات حافظ به مخاطب عربی، چندان موفّق نبوده است.
Machine summary:
عمر شبلی این عبارت را لفظبهلفظ بهشکل «نزت دماء من قلوب» ترجمه کرده است؛ در حالی که ترجمة عربی آن «یعانی الکثیر من العناء والعذاب» است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (شبلی، 2006، ج 1: 14) 2-1-1-2.
ک: سجادی و بهرامیان، 1379: 24؛ حمیدیان، 1392، ج 2: 778)(5) ولی عمر شبلی به معنای کنایی آن پی نبرده و بهشکل لفظبهلفظ ترجمه کرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (شبلی، 2006، ج 1: 26) 2-1-1-6.
این در حالی است که عمر شبلی همانند بیتهای پیشین به مفهوم کنایی دست دراز پی نبرده و آن را لفظبهلفظ بهشکل «الأیادی طولها للتقدم» ترجمه کرده است و درنتیجه، نتوانسته است مفهوم بیت فارسی را بهدرستی به زبان عربی منتقل کند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (شبلی، 2008، ج 2: 164) 2-1-1-11.
ک: سجادی و بهرامیان، 1379: 217)(12)؛ اما شبلی این عبارت را تحتاللفظی به «أمال العمامة عن رأسه» ترجمه کرده است و چنین عبارتی در زبان عربی بهمعنای بدمستیکردن نیست: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (شبلی، 2010، ج 3: 89) 2-2.
عمر شبلی در بسیاری از موارد، مفهوم کنایی عبارتها را درک نکرده، درنتیجه اقدام به ترجمة لفظبهلفظ نموده یا آن را در ترجمة خود نادیده گرفته است؛ اما در مواردی نیز در ترجمة کنایات به عربی، موفق عمل کرده است؛ مانند مثال زیر: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (حافظ، 1376: 3) در بیت بالا، منظور از کلمة «چاه»، همان «ورطة هلاک» است (ر.