Abstract:
این مقاله به بررسی دفتر پنجمِ «شرح جامع مثنوی معنوی» اختصاص دارد. طبیعتاً نقد و بررسی تمام 4238 بیت این دفتر، بیش از ظرفیت یک مقاله است. از اینرو در این پژوهش با دستهبندی دلایل اصلی دریافتهای موجود در این اثر و آوردن یک یا چند نمونۀ مرتبط با آن، تلاش میکنیم تا تصویری مختصر از کاستیهای این شرح به تصویر بکشیم. نویسنده در این بررسی، به دو عامل مهم یعنی در نظر گرفتن «بافت موقعیتی ابیات» و «استفاده از نشانههای درون متنی خودِ مثنوی» تکیه کردهاست. از رهرو همین نقد و بررسی دریافتیم که علیرغم تلاش بسیار زیاد جامعِ محترم، این اثر دارای کاستیهای چشمگیری چون: «ارتباط نداشتن معنای بیت با محور عمودیِ ابیات»، «رد کردن توضیحات صحیحِ دیگر شارحین»، «بیربط بودن توضیحات داخل قلاب با منظور اصلی بیت»، «بیتوجهی به ارتباط و نخ نازک میان دو مصراع»، «خوانش نادرست بیت» و... است و وجود همین موارد باعث شده تا معنای ارائه شدۀ برخی از ابیات، با معانی احتمالی دیگر در مثنوی معنوی همخوان نباشد و همچنان جای خالی شرح مناسبی از مثنوی احساس شود.
This essay, is devoted to the review of the fifth book entitled "comprehensive description of Mathnavi Manavi". Naturally, reviewing and analyzing all 4238 verses of this book is more than the capacity of an article. Therefore, in this study, we attempt to show a brief picture of the shortcoming of this work by classifying the main reasons of the existing perceptions of the work and bringing one or more related example. Author in this work, relies on two important factors, named "the context of the verses" and "the use of own context sign of Mathnavi". We have found, despite the great efforts of respected collector, this work has significant shortcoming such as: "not having the relationship between the meaning and vertical pivot of the verses", rejecting the correct explaining of other exegetes", "unrelated explaining inside the brackets with the original purpose of the verse", "disregarding the connection between two hemistiches". "Wrong reading of verses" and etc. existence of these things has made some meaning of verses inconsistent with the original intentions of Rumi in Mathnavi and an empty space of proper description of Mathnavi is felt.
Machine summary:
رضا انزابینژاد نیز در مقالۀ «جلال مولوی و کمال فروزانفـر در نگـاهی بـه شرح های مثنوی» (فصلنامۀ دانشگاه تربیت معلم آذربایجان : ١٣٨٤)، بـا تکیـه بـر دفتـر سـوم مثنوی به اشتباهات موجود در شرح های نوشته شـده بـر مثنـوی اشـاره کـرده اسـت .
در مقالـۀ «مقایسـه اختلافـات شرح مثنـوی نیکلسـون در دفتـر اول بـا شـرح مثنـوی اسـتادان فروزانفـر، کـریم زمـانی و استعلامی» (فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی: ١٣٩٣) نیز مـیتـوان دید که نویسندگان به رویکـرد متفـاوت شـارحان اشـاره کـرده و برخـی از شـروح چـون : نیکلسون ، فروزانفر و شهیدی را از بقیۀ شروح مثنوی برتر دانسته اند.
با در نظر داشتن مطالب گفته شده و اینکه معنای این ابیـات از سـوی خـود جامعِ محترم نوشته شده و با تکیه بر دو عامـل مهـمِ «بافـت مـوقعیتی ابیـات » و «اسـتفاده از نشانه های درون متنی مثنوی»، اکنون نگاهی به بیت زیر و معنای ارائه شده آن میکنیم : راز را گـر مـینیـاری در میــان درکها را تازه کُـن از قشـر آن (زمانی، ١٣٧٩، دفتر ٥: ب ١٩) با نگاهی به بافت موقعیتی ابیات قبل و بعدِ این بیت ، خواهیم دید کـه از بیـت ٢ تـا ٣١، در بابِ حسام الدین چلبی سروده شده کـه بـرای مولانـا، مظهـر ولـیخـدا و تـا حـدی نیـز شمس تبریزی و زرکوب است (زرین کوب ، ١٣٧٨، ج ١: ٢٥).
با در نظر داشتن این مقدمات ، اکنون نگـاهی بـر معنـای ایـراد شـدٔە استاد زمانی در بیت ١٩ میافکنیم ، تا مشاهده شود که معنای ایشان چه تفـاوت آشـکاری بـا بافتِ موقعیتی ابیات قبل و بعد و نّیت اصلی مولانا دارد.