Abstract:
مجاز، از مهمترین ابزارهای زیباییآفرینی سخن شاعرانه است و سرایندگان برای غنا بخشیدن و گسترش دامنه تخیّل در آفرینشهای شعری خویش بدان دست یازیدهاند. مجاز، در تعبیر علمای بلاغت بکار بردن لغت است در معنایی «غیر ما وضع له». در بلاغت، مجاز را شامل موضوعاتی همچون تشبیه، استعاره، مجاز عقلی و مجاز مرسل میدانند؛ چنانکه در نقد نیز، رمز، اسطوره و خرافه را با آن در پیوند دانستهاند. مجاز عقلی را اسناد فعل به فاعل غیر حقیقی یا اسناد صفت غیر متعارف به موصوف و به طور کلی اسناد هر مسندی به مسند الیه غیر طبیعی و غیر متعارف نامیدهاند. به منظور تحلیل تطبیقی این ترفند زیباییساز، با بررسی نزدیک به پانصد شاهد از شعر عربی و فارسی، مجاز عقلی و اسناد مجازی در سرودههای شاعران این دو زبان بررسی شده است. ارزیابیهای مقایسهای و تطبیقی کاربردهای مجاز عقلی و علاقههای مورد استفاده، نشانگر مشابهتهای بسیار مجاز عقلی و اسناد مجازی در شعر عربی و فارسی است و این موضوع، منحصر به دوره ادبی و تاریخی خاصی نیست. همچنین، علاقه زمانی و سببی، به ترتیب در شعر عربی و فارسی بسامد بیشتری داشتهاند.
Machine summary:
ارزيابيهاي مقايسـه اي و تطبيقـي کاربردهـاي مجـاز عقلـي و علاقـه هـاي مـورد استفاده ، نشان گر مشابهت هاي بسيار مجاز عقلي و اسناد مجازي در شعر عربي و فارسي است و اين موضوع ، منحصر به دوره ادبي و تـاريخي خاصـي نيسـت .
وي در آن مقاله مقايسه اي ميان شعر او و خيام به عمل ميآورد و از جمله کتاب هاي منتشره در اين رابطه ميتوان بـه کتـاب «الأدب المقـارن دراسـات تطبيقيۀ في الأدبين العربي والفارسي» محمد سعيد جمال الدين (١٩٨٩م / القاهره ) که در اين کتاب نمونه هاي ادبيات تطبيقي در دو حوزه ادبيات عربي و فارسـي مـورد بررسـي و مقايسه قرار گرفته اسـت .
از تعريـف سکاکي و مثال هاي وي مشخص ميگردد که مجاز عقلي در اثبات حکم در جمله مرکـب و بر خلاف آنچه متکلم بيان ميدارد و به شيوه تأويلي قابل دريافت اسـت ، هنگـامي کـه ميگوييم : شفي الطبيب المريض ، إسناد فعل «شفي» به طبيب بـا علـم بـه اينکـه شـفا و بهبودي از جانب پروردگار صورت ميگيرد، اما طبيب سبب اين امر است و فاعل حقيقي اين بهبودي نميباشد(عبدالعزيز احمد، ١٤٣٠ق : ٧٥).
مثال هاي مجاز عقلي در شعر فارسي و عربي از نظر کاربرد علاقه ها علاقه سببي در اين نمونه فعل يا متعلقات اش به سبب و آمر آن اسناد داده ميشود نه به فاعل يـا انجام دهنده حقيقي کار مانند بني سليمان الهيکل ، زيرا سليمان پيکر را به دسـت خـود نساخته بلکه وي سبب بناي آن پيکره بوده است (البستاني، بي تا: ٧٧).