Abstract:
این مقاله درصدد است روش مطالعه انسان اجتماعی در اسلام را با در نظرداشت سه ساحت علمی جامعهشناسی، فلسفی و تفسیری پیشنهاد کند. موضوع انسان اجتماعی سیاق جامعهشناختی دارد و پاسخ به پرسش چیستی انسان، کاوش فلسفی را میطلبد و بازخوانی آن از منظر اسلامی، ملاحظات قرآنی و روایی را ناگزیر مینماید. «روش تاویل مفهومی» که هم ریشه فلسفی دارد و هم کاربرد قرآنی و هم پیشینه جامعهشناختی، برای مطالعه انسان اجتماعی پیشنهاد شده است. روش تاویل مفهومی، دو گام اساسی دارد: پالایش و استنباط. در گام پالایش، پیشفرضها، مسلمات ناصواب و مبادی ناقص رویکردهای فلسفی و جامعهشناختی موجود ارزیابی میگردد و در گام استنباط، برداشت اسلامی از انسان استخراج میشود.
Machine summary:
com دريافت: 20/01/1399 ـ پذيرش: 10/07/1399 چکیده این مقاله درصدد است روش مطالعة انسان اجتماعی در اسلام را با در نظرداشت سه ساحت علمی جامعهشناسی، فلسفی و تفسیری پیشنهاد کند.
مقالة ياد شده «انسان اجتماعی» را بر اساس تقدم «امکان هستیشناختی» بر «فعلیتیافتگی» با استفاده از اصل فلسفی «جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا بودن نفس انسانی» و «وحدت وجودی کنشگر و کنش اجتماعی» با استفاده از اصل فلسفی «اتحاد علم و عالم و معلوم» تحلیل كرده و نتیجه گرفته است که تکامل وجودی انسان با سازوکارهای فرهنگی و معرفتی تأمین میشود و همین مسئله ماهیت اجتماعی هستی انسان را توجیه میکند.
از نگاه شهید صدر، عملکرد و محتویات انسانی میتواند چند بعد داشته باشد: «بُعد عِلِّی» که دخالت طبیعی فاعلیت انسانی را در پدیدهها، دستاوردها و محصولات انسانی آشکار میکند و نشان میدهد که عملکرد یا هر محصولی دیگر، به انسان ـ از آن حیث که موجودی است مثل ديگر موجوادت عالم ـ منتسب است؛ و «بُعد غایی» که به اهداف و انگیزههای موجود در پسِ کنشها و عملکردهای انسانی اشاره دارد.
مبحث روششناسی مطالعة انسان اجتماعی، از دو بحث اساسی ناگزیر است: نخست اینکه در فرایند تحقیق، از چه روشی برای تحلیل دادههای گردآوری دربارة انسان اجتماعی استفاده کرد؟ و دیگر اینکه منطق و چهارچوب کلان تحلیل و ساماندهی تحقیق چیست؟ 1ـ5.
تجلی روشی تفسیر اجتهادیـ اجتماعی در بررسی ماهیت اجتماعی انسان این است که راه فهم حقایق درونی و برونی انسان، در انحصار تجربه نیست؛ بلکه آموزههای دینی و منابع اسلامی، از جمله قرآن و احادیث میتواند منبع فهم حقایق هستیشناختی انسان و اقتضائات اجتماعی زندگی و معاشرتهای او باشد.