Abstract:
تحلیل الگوی استقرار در باستانشناسی به مفهوم مطالعه رابطه استقرارها با یکدیگر و ارزیابی میزان اثرگذاری متغیرهای محیطی و فرهنگی بر توزیع، جابجایی و تحولات سکونتگاهها و تغییرات جمعیتی در گذر زمان است. اگرچه این پژوهشها در دنیا با بهرهگیری از روشهای ترکیبی و میانرشتهای به پیشرفت رسیده، کاستیها و اشکالات «برخی» از پژوهشهای منتشر شده در ایران قابل تأمل است. نامناسب بودن روش بررسی میدانی، اتکاء صرف به گاهنگاری نسبی، عدم توجه به علوم پایه، تصاویر ماهوارهای و هوایی و روشهای سنجش از دور، وسعت محوطهها، فرایندهای تافانومیک، تحلیلهای آماری، نظریهها و روشهای تحلیل فضایی و عوامل اقتصادی از این جملهاند. بر این اساس، در این مقاله پیشنهاداتی برای مطالعات الگوی استقرار بر پایه روشهای ترکیبی ارائه شدهاست. از جمله این روشها، مطالعه متون تاریخی در پژوهشهای دوران تاریخی و اسلامی، بررسی فشرده و توجه به پدیدههای برونسایتی به ویژه در پژوهشهای پس از عصر نوسنگی، پرداختن به الگوی استقرار پس از گاهنگاریهای مطلق، تحلیل بقایای جانوری، گیاهی، آزمایش خاک و روشهای ژئوفیزیکی، تحلیلهای آماری متناسب با دادهها، تحلیل الگوها و روابط اقتصادیِ استقرارها، تحلیل فضایی استقرارها بر پایه نظریهها و مدلهای روزآمد است.
The purpose of the settlement pattern analysis in archaeology is to study the relationship between settlements and analyze the impact of environmental and cultural variables on the distribution, displacement, and evolution of the settlements and population changes over time. These studies have been developed by using combined and interdisciplinary methods. But there are some criticisms regarding the published research works on the mentioned subject in Iran, including inaccuracy of the field survey methods, focusing only on relative chronology, total ignoring of interdisciplinary sciences, satellite and aerial photos, remote sensing methods, the size of sites, taphonomic processes, statistical analysis methods, theories and methods of spatial analysis, and economic factors. Accordingly, it is suggested here that the data collection and analysis could be done by using the combined method that considers the following items: the study of historical texts, full coverage survey of the region, and attention to off-site archaeology especially in Neolithic studies, regarding absolute chronologies before going through the settlement pattern analysis, analysis of animal and plant remains, soil analysis and geophysical methods, statistical analysis, use of models and analysis of economic relations between settlements, and finally, the spatial analysis of settlements based on up-to-date theories and models.
Machine summary:
نامناسببودن روش بررسی میدانی، اتکای صرف به گاهنگاری نسبی، بیتوجهی به علوم پایه، تصاویر ماهوارهای و هوایی و روشهای سنجش از دور، وسعت محوطهها، فرایندهای تافانومیک، تحلیلهای آماری، نظریهها و روشهای تحلیل فضایی، و عوامل اقتصادی از این جملهاند.
از جملۀ این روشها، مطالعۀ متون تاریخی در پژوهشهای دوران تاریخی و اسلامی، بررسی فشرده، و توجه به پدیدههای برونسایتی بهویژه در پژوهشهای پس از عصر نوسنگی، پرداختن به الگوی استقرار پس از گاهنگاریهای مطلق، تحلیل بقایای جانوری، گیاهی، آزمایش خاک و روشهای ژئوفیزیکی، تحلیلهای آماری متناسب با دادهها، تحلیل الگوها و روابط اقتصادیِ استقرارها، تحلیل فضایی استقرارها برپایۀ نظریهها، و مدلهای روزآمد است.
این کاوشها درک افزونتری از روند نهشتهشدن و ارتباط مواد فرهنگی با یکدیگر، فضاهای استقرار و ارتباط آن با شیوههای معیشت، نحوۀ تعامل با محیط، و فرایندهای تافانومیک حاصل میکنند، اما «سنجش و درک روابط پیچیدۀ انسان و محیط تنها با روشهای رایج باستانشناسی محض امکانپذیر نیست و برای چنین تحلیلهایی، روشهای علوم دیگر نیز موردنیاز است» (نیکنامی 1385: 13).
برای مثال، بوان و کانلی ترکیبی از الگوریتم محاسباتی مونت کارلو و تابع k -رایپلی بههمراه نقشهبرداری از توزیع آثار را بهمنظور ارزیابی الگوهای استقرار در حاشیۀ دریای اژه استفاده کردهاند (Bevan and Conolly 2006: 232)، درحالیکه در برخی از پژوهشهای الگوی استقرار در ایران، کاستیهایی در دادهها، ابزارها، و روشها دیده میشود و به روشهای ترکیبی فوق کمتر توجه شده است.
S. Phillipps (2009), “Heat-Retainer Hearth Identification as a Component of Archaeological Survey in Western NSW, Australia”, in: New Directions in Archaeological Science, Andrew Fairbairn, Sue O'Connor, and Ben Marwick (eds), vol.