Abstract:
مقالة حاضر با رویکردی مسئلهمحورانه و با توصیف و تحلیل روششناسی خردورزی بهدنبال خردورزیای درست، اصولی و براساس یک اصطلاح، اسلامی است. روشن است که بدون بحث دربارة روش شناخت در خردورزی، ابزار خردورزی و مبانی خردورزی نمیتوان از روششناسی خردورزی سخن به میان آورد؛ زیرا شناخت روش زمانی معنای دارد که اولا راه شناخت معلوم باشد؛ ثانیا ابزار شناخت نیز مشخص باشد؛ ثالثا با توجه به اینکه ممکن نیست روش بدون داشتن پیشفرض و مبانی به کار گرفته شود، باید در روششناسی از مبانی خردورزی نیز بحث نمود. پژوهش حاضر نشان میدهد که خردورزی در انواع روشهای تحقیق وجود دارد؛ هم در روش تعقلی، هم در روش تجربی و هم در روش نقلی و تاریخی. ابزار خردورزی منطق است که در سه قسمت مفاهیم و تعاریف، گزارهها و قضایا، قیاس و استدلال هویداست. مبانی خردورزی در مبنای معرفتشناختی (امکان شناخت، و عدم انحصار شناخت در محسوسات)، هستیشناختی (رئالیسم، و انقسام موجود به مادی و مجرد) و انسانشناختی (دوبعدی بودن، اختیار، کرامت و خلافت الهی انسان) قابل بحث است.
Machine summary:
روشن است که بـدون بحـث دربـارة روش شـناخت در خردورزي، ابزار خردورزي و مباني خردورزي نميتـوان از روش شناسـي خـردورزي سـخن بـه ميـان آورد؛ زيـرا شناخت روش زماني معناي دارد که اولا راه شناخت معلوم باشد؛ ثانيا ابزار شناخت نيز مشـخص باشـد؛ ثالثـا بـا توجه به اينکه ممکن نيست روش بدون داشتن پيش فرض و مباني به کار گرفتـه شـود، بايـد در روش شناسـي از مباني خردورزي نيز بحث نمود.
گفتني است روش شناخت خردورزي خود معنايي عام و گسترده دارد که همـۀ روش هـاي پـيش گفتـه را دربـر ميگيرد؛ ازاين رو، ميتوان گفت : خردورزي خودش شيوه اي براي فهمي خاص است که هـم در روش تعقلـي نقـش دارد، هم در روش تجربي و هم در روش نقلي؛ در نتيجه ، روش تحقيق خردورزي، روشي تحليلي ـ ترکيبـي خواهـد بود؛ يعني در خردورزي ـ همچنان که در بندهاي ١و٢و٣ اشاره خواهد شد ـ همۀ حيث هاي يک مسـئله مـورد توجـه قرار ميگيرد و اين گونه نيست که تنها به يک حيث تعقلي يا تجربي يا نقلي مسئله توجه شود.
ک: ابن سينا، ١٤٠٤ق ، ج ٢، فن ٦ (نفس )، مقاله ١، فصل ١؛ همو، ١٣٧٥، نمط ٣، فصل ١ـ٦؛ نمط ٤، فصل ١؛ نمط ٧؛ صدرالمتألهين ، ١٩٩٨، ج ٨، باب ١، فصل ١، ص ٦؛ باب ٢، فصل ١؛ باب ٦؛ طباطبـائي، ١٤٢٤ق ، مرحلـه ٦، فصل ٣؛ همو، ١٣٧٤، مرحله ٦، فصل ٢؛ مصباح ، ١٣٧٨، ج ٢، درس هاي ٤١و٤٤) بنابراين ، ميتوان «تقسـيم موجـود بـه مادي و مجرد» را که يکي از مباحث مهم ، دقيق و عميق فلسفه اسلامي است ، از مباني خردورزي تلقي نمود.