Abstract:
تأثیر شاهنامه در ذهنیت ایرانی ابعاد مختلفی دارد که جنبهای از آن، تأثیری است که بر نامگذاریهای ایرانیان بر فرزندانشان نمود یافته است. ازآنجاکه در مطالعات شاهنامه از منظر تاریخ ذهنیتها در شکلدهی روح زمانههای مختلف به شاهنامه توجه نشده است، بررسی و تحلیل نمودهای آن میتواند افقی جدید در مطالعات شاهنامه پیشروی ما بگشاید. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجامشده است، از دیدگاه تاریخ ذهنیتها (ذهنیت عامه)، تأثیر شاهنامه بر نامگذاریهای اعیان در دوران غزنوی و سلجوقی بررسیشده است تا نمودی از این تأثیر بر ذهنیت عامه و روح زمانۀ دوران غزنوی و سلجوقی آشکار شود. یافتهها نشان میدهد پس از مدتی که از زمان حضور این حاکمان در ایران میگذرد، نامهایی که برای فرزندان خود برمیگزینند، ایرانی ـ شاهنامهای میشود و این رویکرد حاصل تأثیر شاهنامه بر رفتار اعیان از مجرای پندارهای عامه و ذهنیت عامه است که روح زمانۀ ویژهای منطبق با گرایشهای ایرانی ـ شاهنامهای را در فضای اندیشگانی جامعه به وجود آورده بود.
The influence of the Shahnameh on the Iranian mentality has different dimensions, one aspect of which is the influence on the naming of Iranians on their children. Since Shahnameh has not been paid attention to in the studies of Shahnameh from the perspective of the history of mentalities in the formation of the spirit of different eras, the examination and analysis of its manifestations can open a new horizon in the studies of Shahnameh. In this research, which was carried out in a descriptive-analytical way, from the point of view of the history of mentalities (popular mentality), the influence of the Shahnameh on the naming of nobles in the Ghaznavid and Seljuk eras has been investigated in order to reveal a manifestation of this influence on the popular mentality and spirit of the Ghaznavid and Seljuk eras. The findings show that after a period of time has passed since the presence of these rulers in Iran, the names they choose for their children become Iranian-Shahnameh, And this approach is the result of the influence of the Shahnameh on the behavior of nobles through the channel of popular ideas and popular mentality, which created a special spirit of the time in accordance with the Iranian trends - the Shahnameh in the intellectual atmosphere of the society.
Machine summary:
یافتهها نشان میدهد پس از مدتی که از زمان حضور این حاکمان در ایران میگذرد، نامهایی که برای فرزندان خود برمیگزینند، ایرانی ـ شاهنامهای میشود و این رویکرد حاصل تأثیر شاهنامه بر رفتار اعیان از مجرای پندارهای عامه و ذهنیت عامه است که روح زمانۀ ویژهای منطبق با گرایشهای ایرانی ـ شاهنامهای را در فضای اندیشگانی جامعه به وجود آورده بود.
در این پژوهش سعی بر آن است تا به کمک نظریۀ تاریخ ذهنیتها، تأثیر شاهنامه بر نامگذاریهای دوران غزنوی و سلجوقی بهعنوان یکی از نشانههای تغییر در روح زمانه و تأثیرپذیری رفتارهای اعیان از پندارهای عامه تبیین شود.
بنابراین اگر میبایست اسامیای بر مبنای ریشههای خانوادگی و قومی یا بر پایۀ دین پذیرفتهشدۀ خود برمیگزیدند، طبیعتاً اسامی غیر ایرانی انتخاب میکردند؛ اما میبینیم که در نامگذاریها گرایش به نامهای ایرانی شکل میگیرد و دستگاه مفهومی و ذهنی این دوره ایجاب میکرد که تحت تأثیر ذهنیت عامه و روح زمانه و پارهای از ملاحظات سیاسی و فرهنگی متأثر از ذهنیت عامه، نامهای ایرانی بر فرزندان شاهان و حاکمان نهاده شود و این نشاندهندۀ قدرت نفوذ شاهنامه در ذهن و زبان ایرانی از عوام تا اعیان است و تأثیر ذهنیت عامه را بر رفتار اعیان اثبات میکند.
از نیمۀ قرن چهارم تحت تأثیر شکلگیری حکومتهای ایرانی و تودههای مردمی که به رواج حماسه و افسانههای ملی توجه نشان میدادند و موقعیت بروز و رواج اندیشههای ایرانی فراهم شد، شاهد آنیم که بهتدریج نامگذاری فرزندان در دربارهای شرقی و مرکزی و دیگر نقاط ایران نیز به سمت نامهای ایرانی گرایش یافت تا حدی که ترکان غزنوی و سلجوقی نیز با اینکه ازنظر نسب خانوادگی و فرهنگ قومی ترک بوده و ازنظر دینی و سیاسی وابسته به حکومت عربی – اسلامی خلفا بودند، از اواسط دوران فرمانروایی ایشان نامهایی که برای فرزندان خود برمیگزینند، نامهای ایرانی و ملی است.