Abstract:
بازتاب قرآن در تصویرهای شاعرانه شعر خاقانی شروانی (520 هـ.ق ـ595 هـ.ق) بویژه در تشبیه های او بسیار گسترده است؛ چنان که فقط قصص قرآن بخش زیادی از تشبیه های او را تحت تاثیر خود قرار داده است. بر همین اساس در مقاله حاضر، ابتدا آن دسته از قصص قرآنی که در تشبیه های دیوان خاقانی به کار رفته است، استخراج و بررسی شده است و در پایان چنین نتیجه گیری شده است که قرآن علاوه بر آن که منبعی حکمی برای اشعار خاقانی است، درخیال پردازی های شاعرانه او نیز نمودی گسترده دارد. خاقانی در تشبیه که یکی از مهمترین عناصر خیال پردازی در شعر محسوب می شود، از قصص قرآنی به شکلی وسیع بهره جسته است؛ این بهره گیری گاه به صورت لفظی، گاه به صورت غیر لفظی (معنوی) و گاه به صورت ترکیباتی است که بر اساس الفاظ و مفاهیم قرآنی ساخته شده است. برخی از قصه های قرآنی در تشبه های خاقانی، به طورمستقیم مقتبس از قرآن و برخی دیگر ماخوذ از تفاسیر و برخی نیز برگرفته از اسرائیلیاتی است که در تفاسیر قرآن راه یافته است.
Machine summary:
"{S-چون مریم از عصمتکده رفته مسیحش آمده#نخل کهن زو نو شده وز نخل خرما ریختهS}(381) {S-بربط چو عذرا1مریمی آبستنی دارد همی#وز درد زادن هر دمی با ناله زار آمدهS}(399) {S-شاخ چو مریم از صفت عیسی شش مه به بر#کرده به سان مریمش نفخه روح شوهریS}(429) {S-خیک است شش پستان زنی رومی دلی زنگی تنی#مریم صفت آبستنی عیسی دهقان بین در اوS}(452) {S-جبریلوار باد معانی به فر او#در آستین مریم خاطر دمیدهام S}(647) {S-صبح شد مریم آفتاب مسیح#قطره ژاله اشک2مریم صبحS}(465) {S-نتیجه دختر طبعم چو عیسی است#که بر پاکی مادر هست گویاS}(24) {S-گفتی شب مریم است یک شبه ماهش مسیح#هست مسیحش گوا نیست به کارش قسمS}(261) {S-مریم دوشیزه باغ نخل رطب بید بن#عیسی یک روزه گل مهد طرب گلستانS}(331) {S-خاطر خاقانی و مریم یکی است#وین جهلا جمله یهودی گمان#-حجت معصومی مریم بس است#عیسی یک روزه گه امتحانS}(343) {S-خاطرم مریمی است حامل بکر#که دمیش از صفا فرستادیS}(923) {S-فرسودهتر ز سوزن عیسی تن من است#باریکتر ز رشته مریم3لبان اوستS}(564) {S-روزه کردم نذر چون مریم4که هم مریم صفاست#خاطر روح القدس پیوند عیسی زای منS}(323) {S-زبان بسته به مدح محمد آرد نطق#که نخل خشک پی مریم آورد خرماS}(13) (1)-عذرا:عذراء،دوشیزه(دهخدا،«عذرا»)؛به دوشیزگی مریم در آیه 20 سوره یوسف تصریح شده است؛{/قالت أنییکون لی غلام و لم یمسسنی بشر و لم أک بغیا/}(مریم)گفت:چگونه میشود مرا فرزندی باشد درحالیکه هیچبشری مرا لمس نکرده است و من بدکاره نیستم؟ (2)-از اشک مریم در قرآن ذکری نیست فقط در آیه 23 سوره مریم به ناراحتیو نگرانی شدید او از به دنیا آوردنفرزندش اشاره شده است:{/فأجاءها المخاض إلی جذع النخله قالت یا لیتنی مت قبل هذا و کنت نسیا منسیا؛/}پس دردزایمان او را به پای نخلی کشاند."