چکیده:
در بررسی مفهوم دولت اسلامی؛ چه در نظر و چه در عمل، نمونه هایی را می توان یافت. دولت های اسلامی که منظور، دولت های مبتنی بر مذهب شیعی و یا منتسب به شیعی می باشند در بستر تاریخ، کارکردها و اهدافی داشته اند که منجر به تمییز حکومت ها از یکدیگر گردیده است. از طرف دیگر، عملکرد دولت های اسلامی نیز گرفتار آفت رفتار حاکمان بوده است؛ آفتی که منجر به استقرار ناپایدار آنها در جغرافیای جهان اسلام گردیده است که خود این امر، منجر به نبود نظام تدبیر شایسته و به عبارت دیگر، دیوان سالاری ناکارآمد گردیده است. تامین امنیت و پس از آن دادگری، دو هدفی است که دولت ها بیش از دیگر اهداف به آنها توجه داشته اند. از طرف دیگر و در حوزه علم نیز شاهد تلاش فقهای شیعه از دوران تشریع تا زمان کنونی می باشیم که خود گویای تفاوت نظری بین دولت اسلامی متصور با دولت های موجود از منظر کارکرد، مبانی و ساختار می باشد. جملگی موارد فوق را می توان در تلاش اندیشمندان شیعی در تشکیل حکومت؛ چه در مقام نظر و چه در مقام عمل پیدا کرد.
خلاصه ماشینی:
"در این دولت ، سیاست های اقتصادی نیز وجود داشـت ؛ بـه نحـوی کـه مالیـات بـر واردات از ورودی های «روم » اخذ می شد که از ٢٠ تا ٣٥ درصد کالا را در بر می گرفت ؛ البته در رفتاری متناقض در برخی مواقع ، دولت برای تأمین مالی مخارج خود اقـدام بـه احتکار کالا و در نتیجه گران شدن آن و فروش آن بـه بهـای بـالا در بـازار مـی کـرد (خواجه میرزا، ١٣٨٢، ش ١٤، ص ١٠٩)، اما رفتـار مـالی دیگـری نیـز در دولـت وجـود داشت و آن مالیات بر محصول ، به جای اجاره بر زمین بود؛ چرا که زمین هـا متعلـق بـه دولت بود و دولت بعد از کشت ، سهمی از محصول بر می داشت و اجاره نمـی گرفـت ؛ چرا که در سرزمین «نیـل » کشـت ، بسـته بـه میـزان آب نیـل داشـت (مقدسـی ، ١٣٦١، ص ٣٠٥) که این امر گویای ذکاوت و پیشـرفت در مباحـث مـالی ، فـارغ از توجـه بـه درآمدهای آن می باشد.
از طـرف دیگـر، عملکرد دولت های اسلامی پیش گفته درگیر آفتی بزرگ بوده انـد کـه قـوام حکومـت و میزان توجه به این اهداف ، قائم به شخص حاکم بوده و در دورانی که این حکومـت هـا از حاکمانی شایسته برخوردار بودند، توجه زیادی به تحقق اهداف فوق داشتند و دولت آنان توأم با امنیت و دادگری و عمران و آبادانی بود و زمانی که گرفتار حاکمانی بی خرد و دنیاطلب می شدند، این اهداف نیز رو به افول می گذاشت و به همین جهت ، در نظـام اسلامی تأکید شده است که در رأس حکومت باید امام معصوم و یا فقیهی عادل و مدبر باشد و آن را تضمین کنندة تحقق اهداف عالی نظام دانسته اند."