چکیده:
عقلانیت یکی از مفاهیم پرکاربرد و اساسی در مباحث مربوط به زندگی سیاسی به شمار می آید و البته در پی اندیشه هایی که بر چالش میان دین و سیاست متمرکز شدند، بیش از پیش، مورد ملاحظه قرار گرفته است. ازاین رو، بررسی تمایزات عقلانیت حاکم بر حکومت اسلامی با عقلانیت مورد نظر در حکومت های سکولار، مهم به نظر می رسد؛ چرا که در حکومت اسلامی نمی توان هرگونه عقلانیتی را مبنای نظر و عمل خود قرار داد. عقلانیت به معنای تبعیت کامل از استدلال صحیح و به تعبیری تبعیت از تفکر استدلالی است. در یک تقسیم کلی، عقلانیت را به دو قسم نظری و عملی تقسیم نموده اند. عقلانیت نظری، وصف عقاید مرتبط با حکومت اسلامی قرار می گیرد و عقلانیت عملی، وصف اعمال حکومت اسلامی و کارگزاران آن. عقلانیت نظری می تواند ناظر به معرفت، هستی و انسان باشد. در مقابل، عقلانیت عملی نسبت به اهداف و رفتار سیاسی مورد توجه قرار می گیرد. عقلانیت مورد نظر در حکومت اسلامی، در دو حوزه مذکور متمایز از عقلانیت حاکم بر حکومت سکولار است. این عقلانیت، در برخی موارد، داده های عقلانیت مورد توجه در حکومت سکولار را حداقلی دانسته و تکمیل آنها را پیشنهاد می کند و در مواردی نیز دستاوردهای آن را از اساس نادرست می پندارد و نظر یا الگوی کاملا متفاوتی را ارائه می دهد.
خلاصه ماشینی:
"لـذا پذیرش هر مبنای خاص و حقیقتی از سوی حکومت ، امری نامعقول بوده و هیچ چیزی به جز آرای عمومی و رضایت مردم ، نمـی توانـد بـه عنـوان مبنـای تصـمیم گیـری هـا و داوری ها در امور مربوط به شؤون مختلف زندگی سیاسی تلقـی شـود (جـوادی آملـی ، ١٣٩٠، ص ١٧٣-١٧٢)؛ در حالی که در عقلانیت حاکم بر حکومت اسلامی ، اموری کـه هستی آنها ثابت و قطعی است ، در خارج از ذهن وجود دارد؛ به گونه ای کـه در وجـود حقیقی آنها هیچ تردیدی نمی توان کرد.
در عقلانیت حاکم بر حکومت اسلامی استدلال می شـود کـه انسـان ، مـدنی بـالطبع اسـت (صدرالدین شیرازی ، ١٣٨٠، ص ٦١٣؛ طباطبایی ، ١٣٨٩، ص ٤٨) و بـدین معناسـت کـه انسان برخلاف سایر حیوانات ، برای تکمیل خود و رسیدن به سعادت انسـانی خـودش به کمک افراد دیگر نیاز مبـرم دارد و ازایـن رو، بـه مدینـه ای نیازمنـد اسـت کـه در آن انسان های زیادی باشند که بتوانند به همدیگر در مسیر رسیدن به سعادت انسانی کمـک کنند (ابن مسکویه ، ١٤٢٦ق ، ص ١١١؛ سبزواری ، ١٣٨١، ص ٣١).
مسلما هر نظریه سیاسی برای دستیابی به گروهی از اهـداف سیاسـی ، شـکل گرفتـه است ، اما «چگونه باید به اهداف مورد نظر رسید؟» سؤالی اسـت کـه در پاسـخ بـه آن ، تمایز دیدگاه های مختلف به وضوح قابل فهم شده اسـت و هرکـدام از عقلانیـت هـای حاکم بر حکومت اسلامی و حکومت سکولار، مسیر متفاوتی را پیش رو قرار می دهند."