چکیده:
فعل معصوم همچون گفتار ایشان یکی از اجزای سنت است و منبع مهمی برای استنباط آموزههای دینی بهشمار میرود. بااینهمه، این مؤلفۀ حدیثی، بهدلیل ناشناخته ماندنِ ابعاد کارآمدیاش، آنچنانکهباید، مورد توجه قرار نگرفته است. مقالۀ پیشِرو کوشیده است با روش تحلیلی ـ اکتشافی، ضوابط مؤثر بر استنباط از فعل معصوم را کشف و تبیین کند و درنتیجه، زمینۀ گسترش استنباط از فعل معصوم را فراهم آورد. دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد ضوابط کارآمدی فعل معصوم در دو قسمِ ضوابط «احراز» فعل معصوم، و ضوابط «استنباط» از فعل معصوم مطرحشدنیاند. این ضوابط میتواند معیار اعتبارسنجی آموزههای برگرفته از فعل معصوم بهشمار آید.
خلاصه ماشینی:
ضوابط احراز فعل معصوم یکی از عللی که در بهرهگیری اندک محققان از متون سیره تأثیر داشته و موجب رویکرد حداقلی آنان در استناد به افعال معصوم7 گردیده است، مبنای رجالی ایشان در اعتبارسنجی متون رفتارشناختی است؛ زیرا طبق مبنای رایج (وثاقت سندی)، ملاک اصلی ارزیابی روایات، سند بوده و تنها برپایۀ وثاقت یا عدم وثاقت راویان، به صحت یا ضعف احادیث حکم میشده است.
خاستگاه غیر اصیل یکی از چالشهای معیار وثاقت سندی، خاستگاه و پیشینۀ آن است: این معیار، ازسویی، برپایۀ نقل شفاهی استوار بوده و ازسویدیگر، از مکتب رجالی اهل سنت گرتهبرداری شده است؛ زیرا مطابق باور مشهور، نظام نقل حدیث در سدۀ نخست هجری، بر نقل شفاهی متکی بوده است و طبیعتا تنها راه ارزیابی روایات نیز نقد سندمحور بوده است (اعظمی، 1402ق: ص127؛ موتسکی، 1389: ص37-41).
انجام فعل و نفی نقیض آن یکی دیگر از قراین اعتباربخش به متون رفتارشناختی آن است که معصوم7 دربرابر نقیض رفتاری که انجام میدهد نیز موضع منفی اتخاذ کند، زیرا اگر صدور فعل، بهتنهایی، بر اعتبار رفتار انجامگرفته دلالت نکند، نفی نقیض آن رفتار، قرینه بر اعتبار محسوب شده و نشان میدهد که عمل محققشده موضوعیت داشته و مقصود واقعی معصوم7 بوده است.
در بخش اول، مبنای وثاقت صدوری، معیار کارآمد در اعتبارسنجی متون رفتارشناختی شناختهشده و قراینی مانند فتوای فقیه، تأیید عملی معصوم7، استناد معصوم7، تکرار و فراوانی، انتساب به اهل بیت:، تصریح به سنت بودن و انجام فعل و نفی نقیض آن بهعنوان قراین افزایندۀ اعتبار معرفی شده است.