چکیده:
یکی از ساختارهای نحوی که دقت در آن، نقشی مهم در فهم صحیح مقصود آیات قرآن کریم ایفا میکند، اضافه مصدر به فاعل یا مفعولبه است. گاهی در تشخیص اینکه مصدر به فاعل اضافه شده یا به مفعولبه، در میان مفسران اختلافنظر وجود دارد. مترجمان نیز گاهی ترجمهای نارسا ارائه کردهاند. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی و با بررسی تعدادی از مصدرهای مضاف به فاعل یا مفعولبه در قرآن کریم، به کشف راهکارهایی برای رفع اختلاف در تعیین نقش معنوی مضافالیه و نیز برای ارائه ترجمهای رسا از این ساختار پرداخته است. راهکارهای برونرفت از اختلاف، از این قرار هستند: توجه به نحوه ارتباط جملات با یکدیگر؛ توجه به استناد به فاعل در آیه؛ توجه به علت استفاده از صنایع بلاغی در آیه؛ توجه به سیاق تفسیری (سیاق آیه مورد بحث، غرض هدایتی سوره)؛ توجه به آیات و روایات همموضوع آیه و توجه به اقتضای ادب بندگی. همچنین برای ارائه ترجمهای صحیح و گویا از ساختار مصدر مضاف به فاعل یا مفعولبه، کاربست این راهکارها لازم است: استفاده از فعل در ترجمه مصدر؛ استفاده از واژه مناسب برای ترجمه ضمیر؛ استفاده از واژه مناسب در همنشینی مصدر مضاف؛ استفاده از توضیحات داخل قلاب؛ پرهیز از فشردهنویسی و پرهیز از ترجمه لفظ به لفظ.
تعد مساله اضافه المصدر الی الفاعل او المفعول به من التراکیب النحویه التی یودی التدقیق فیها الی الفهم الصحیح لمعانی ایات القران الکریم، ووقع الاختلاف احیانا بین المفسرین فی ان اضافه المصدر هل هی الی الفاعل ام الی المفعول به، وتبعا لذلک قدم المترجمون ایضا ترجمات قاصره فی هذه المواضع. یرمی هذا البحث، المعد وفق المنهج الوصفی التحلیلی النقدی، وعبر دراسه نماذج من المصادر المضافه الی الفاعل او المفعول، الی کشف السبل التی تساعد فی حل الاختلاف فی تعیین الدور المعنوی للمضاف الیه، وایضا لتقدیم ترجمات سلیمه وکامله لهذا الترکیب. والسبیل المقترح لحل هذه الاختلافات هو التالی: ملاحظه کیفیه اتصال الجمل بعضها ببعض، وملاحظه الاستناد الی الفاعل فی الایه، وملاحظه عله الاستفاده من الصناعه البلاغیه فی الایه، وملاحظه السیاق التفسیری (سیاق الایه موضع الدراسه، والغرض الارشادی للسوره)، وملاحظه الایات والروایات ذات الموضوع المشترک مع الایه موضع الدراسه، وملاحظه مقتضی ادب العباده. وکذلک بغیه الوصول الی ترجمه صحیحه ومعبره لبناء المصدر المضاف الی الفاعل او المفعول به، ینبغی مراعاه الامور التالیه: استخدام الفعل فی ترجمه المصدر، واستعمال کلمه مناسبه فی ترجمه الضمیر، واستعمال الکلمه المناسبه المرادفه للمصدر المضاف، والاستفاده من التوضیحات داخل الاقواس، واجتناب الکتابه المضغوطه، والابتعاد عن الترجمه کلمه بکلمه.
The addition of the infinitive to the subject or object is one of the syntactic structures in which accuracy plays an important role in the correct understanding the meaning of the verses of the Holy Quran. Sometimes there is disagreement among the scholars who interpret the Holy Book of Quran in determining whether the infinitive is added to the subject or to the object. Translators have sometimes provided an inadequate translation. This article has tried to discover ways to resolve the difference in determining the qualificative role of genitive case and also to provide an expressive translation of this structure by using a descriptive-analytical-critical method and by examining a number of infinitives added to the subject or object in the Holy Quran. The solutions to resolve the dispute are as follows: Paying attention to how the sentences relate to each other, paying attention to the citation of the subject in the verse, paying attention to the reason for using rhetorical devices in the verse, paying attention to the interpretive context (the context of the discussed verse, the guiding purpose of the Surah), paying attention to the verses and narrations of the same subject of the verse and paying attention to the requirements of servant politeness. The use of these solutions in order to provide a correct and expressive translation of the infinitive structure added to the subject or the object is necessary: The use of verb in the translation of the infinitive, the use of an appropriate word for translation of the pronoun, the use of an appropriate word in addition to the accompanying added infinitive, the use of the explanations in parentheses, the avoidance of compression writing and the avoidance of literal translation.
خلاصه ماشینی:
این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی و با بررسی تعدادی از مصدرهای مضاف به فاعل یا مفعولبه در قرآن کریم، به کشف راهکارهایی برای رفع اختلاف در تعیین نقش معنوی مضافالیه و نیز برای ارائه ترجمهای رسا از این ساختار پرداخته است تاریخ دریافت: 12/07/1400 ـ تاریخ پذیرش: 25/02/1401.
در برخی از کاربستهای آن، مفسران و مترجمان در تعیین فاعل یا مفعولبه بودن نقش معنوی مضافالیه، دچار اختلاف هستند و هر یک برای تشخیص صحیح این نقش، تلاشهایی کردهاند؛ برای مثال در عبارت ﴿دُعَاءَ الرَّسُولِ﴾ در آیه ﴿لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضًا﴾ (نور/ 63) «الرسول» مضافالیه مصدر «دُعاء» قرار گرفته است.
راهکارهای تعیین احتمال صحیح با توجه به قرائن مرتبط با آیاتی که دارای ساختار «مصدر مضاف به فاعل یا مفعولبه» هستند، راهکارهایی به دست میآید که به فهم دقیقتر آیه کمک میکند؛ راهکارهایی که از محدود کردن معنای آیه در یک مصداق یا یک حالت خاص مانع میشود یا مخاطب را به سوی انتخاب یکی از دو حالت نقش معنوی برای مضافالیه راهنمایی میکند: 1ـ فهم دقیق برخی آیات، وابسته به تدقیق در ارتباط آن با جمله پیش یا پس از آن است؛ از جمله اینکه جمله، چطور به جمله پس از خود عطف شده است.
این نقیصه باعث ناتوانی در تشخیص منظور مترجم از لحاظ اختیار حالت فاعلی یا مفعولی برای مضافالیه مصدر ﴿أَذَاهُمْ﴾ شده است؛ از جمله ترجمه معزی که چنین است: «رها کن آزردن ایشان را» (معزی، 1372: ذیل آیه).