چکیده:
ماهیهای خاویاری بیشک از کمیابترین و گرانترین ماهیان در دنیا میباشند.یکی از زیستگاههای عمده این ماهیها دریای خزر میباشد،به گونهای که حدود 90 درصد خاویار جهان اکنون از ذخایر تاسماهیها(استروژن)این دریا به دست میآید. خاویار تخم ماهیهای مخصوص به نام تاسماهیان(استروژن) میباشد که به روشهای ویژهای فرآوری میشود.تاسماهیان که از پربهاترین ماهیهای جهان هستند،از روزگارهای قدیم تا امروز در کرانههای دریای خزر صید میشوند و از اقلام صادراتی معروف ایران میباشند. هرچند که اسناد و مدارک زیادی درباره تاریخچه و پیشینه شناخت خاویار در دسترس نیست.اما به جرأت میتوان گفت خاویار از روزگاری بس دور شناخته شده و به لحاظ ارزش غذایی فراوانش،مصرف میشده است. از میان نوشتارهای پیشین،تأکید ارسطو بر ارزش تاسماهیان به دلیل خاویارشان جلب توجه میکند.هرودوت مورخ یونانی در کتابش از ماهیان خاویاری و خاویار دریای کاسپین(خزر)سخن 2Lآورده است.در ایران نیز نشانههایی دال بر حملونقل ماهیان خاویاری-پس از شور کردن-از دریای خزر به هگمتانه(همدان) پایتخت مادها در دست است.والنان نویسنده یونانی که سه قرن قبل از میلاد مسیح میزیسته است،مینویسد:«در دریای کاسپین فیلماهی صید،شور و سپس خشک و به اکباتان(همدان)حمل میشده است.»چینیها از قرن دهم میلادی روش عملآوری خاویار و نحوهء نقل و انتقال آن را میدانستند و به تجارت آن میپرداختند.بدون شک در این زمان انسان میتوانسته مواد غذایی فاسد شدنی را از طریق سرد کردن،حملونقل کند. کلمهء خاویار ریشهء ترکی،تاتاری(مغولی)دارد.در زبان ایتالیایی«کاویاله»به معنی تخم نمک سود شده ماهی به کار رفته است.در فارسی و انگلیسی واژه«خاویار»رواج دارد و روسها آن را «ایکرا»مینامند. با این حال زندگی ماهیهای خاویاری دریای خزر،اکنون با تهدیدهای فزایندهای روبهرو است که چنانچه نسبت به این تهدیدهای بیاعتنا باشیم،نسل این ماهیهای ارزشمند در آینده نه چندان دور از بین خواهد رفت.
خلاصه ماشینی:
"آلودگی دریای خزر تهدید جدی علیه زیست تاسماهیان روزنامه نیویورک تایمز سال گذشته در گزارشی درباره آلودگی دریای خزر نوشت: آلودگیهای محیط زیست،طمع اهالی و فساد اداری دولتهای حاشیه شمالی بحر خزر،نسل ماهی استروژن(تاسماهیان)و خاویار آن را که باارزشترین ذخایر دریای خزر میباشند،در معرض خطر انقراض و نابودی کامل قرار داده است.
وی سیاستهای شوروی سابق به ویژه در دوره استالین را عامل عمده افزایش فزاینده آلودگی محیط زیست دریای خزر ذکر کرد و افزود:ورود سالانه دهها هزار تن فاضلاب کارخانههای روسیه به دریای خزر و مسدود شدن رودخانههای ولگار و کورا که قرنها محل زاد و ولد و تخمریزی ماهیهای استروژن بود،نسل اینجانور را در معرض نابودی قرار داده است.
نیویورک تایمز در گزارش خود مینویسد:دانشمندان پیشبینی کردهاند که سطح دریای خزر تا پایان قرن کنونی حدود یک متر و 70 سانتیمتر دیگر بالا خواهد آمد و این مسأله به معنای تخریب مسیر حرکت ماهیهای استروژن و ایجاد «ماندابها»در دهانه رودخانههای ولگا و کورا میشود که مانع از بازگشت تاسماهیان پس از تخمریزی است.
در این گزارش آمده است در گذشته دریای خزر بین شوری و ایران تقسیم شده بود و دو کشور در زمینه بهرهبرداری مناسب از منابع خاویار این دریا همکاری داشتند.
فروزش گفت:مجموع صید ماهیان خاویاری ایران و شوروی سابق با 7500 تن در سال 1930 به حدود 28 هزار تن در سال 1981 افزایش یافته است و نشان میدهد که شیلات دو کشور از منابع دریای خزر به خوبی بهرهبرداری کردهاند.
لاهیجانیان گفت:با فروپاشی اتحاد شوروری و پیدایش کشورهای مستقل در حاشیه دریای خزر،به لحاظ نبود کنترلهای دولتی در زمینه صید ماهیان خاویاری در این کشورها،صید بیرویه و صادرات خاویار نامرغوب،به بازارهای صادراتی این محصول صدمه وارد کرده بود."