چکیده:
در بحث از تفاوتهای بیانی آیات مشابه، این سؤال مطرح میشود که چه عواملی سبب ایجاد چنین تفاوتهایی شده است. چه چیز سبب میشود تا لفظی در یک آیه مقدم و در آیه مشابهش مؤخر شود و یا واژهای از یک آیه حذف و در آیه مشابهش ذکر شود و.... بهطور کلی میتوان گفت این تفاوت اسلوبها به سه عامل باز میگردد که عبارتند از: سیاق معنایی، سیاق لفظی و تفنن در کلام. سیاق معنایی و لفظی حکمت اختصاص هر لفظ به سوره را توضیح میدهد و تفنن در کلام، تنها وجود اختلاف در آیات را تبیین میکند.
خلاصه ماشینی:
"در تبیین تفاوت اول میگوییم: در سوره طه واژة «رب» به خود فرعون اضافه شده، یعنی «رب تو که فرعون هستی» و دارای ملاطفت بیشتری نسبت به عبارت «رب العالمین» است؛ اما علت استعمال ملاطفت بیشتر در این تعبیر، به سه آیه قبل باز میگردد.
در موارد بسیاری میبینیم که الفاظ آیه متناسب با الفاظ آیات دیگر سوره انتخاب شده است و این رعایت تناسب، به دو شکل در بین آیات دیده میشود: گاهی استعمال و یا عدم استعمال لفظ خاصی در یک سوره سبب به وجود آمدن تفاوت اسلوب در آیات مشابه میشود؛ و گاه رعایت سجع و نظم کلام موجب اختلاف فواصل و الفاظ آیات مشابه شده است.
اما آیه دوم بین چند واژة «کسب» قرار گرفته، به طوری که پیش از آن آمده است: «و بدا لهم سیئات ما کسبوا» (الزمر/48) «سیصیبهم سیئات ما کسبوا» (الزمر/50) آنگاه در ادامة آیه مورد بحث میفرماید: «قد قالها الذین من قبلهم فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون" (الزمر/51) علاوه بر این، واژة «کسب» در سوره زمر پنج بار تکرار شده (آیة 24، 48، 50، 51 (دوبار))، در حالی که در سوره نحل اصلا این واژه به کار نرفته است (سامرایی، 1418ق: 237-238).
عامل «تفنن در کلام" تنها، توجیهکنندة وجود اختلاف در آیات است، و برای کشف حکمت اختصاص آن لفظ به سوره محتوی آن، باید سیاق معنایی و لفظی را مورد بررسی قرار داد.
یعنی با آوردن سخن به اسلوبهای مختلف، مطلبی را به مطلب قبل افزود؛ اما برای کشف علت اختصاص هر لفظ به سوره آن باید سیاق آیات را مورد توجه قرار داد."