Abstract:
روش شناسی از مباحث پایه و اساسی است که در فرآیند تولید علوم انسانی و اجتماعی، نخســتین و ابتدایی ترین مرحله به شــمار می رود. در حوزه علــوم اجتماعی با روش های مختلف شــناخت اجتماعی مواجه هســتیم که کاملا غربی بوده و مبتنی بر هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی غربی شکل گرفته اند؛ یعنی کاملا با مبانی و اصول اسلامی ناسازگارند. روش شناسی اجتماعی در اندیشه قرآن که کاملا متمایز از روش شناسی اجتماعی غربی است، هدف بررسی در این مقاله می باشد. این مقاله ضمن بررسی روش شناسی اجتماعی قرآن با روشی تحلیلی و با عطف به مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی قرآنی، این روش را «رئالیسم توحیدی» می نامد که بر اصول خاصی استوار است؛ از جمله اینکه تعدد و نیز تعامل ابزارهای معرفتی (حس، عقل و وحی) در آن به چشــم می خورد. به دلیل بهره گیری از چنین ویژگی ای روش شناســی اجتماعی قرآن دارای جامعیت نظری بوده و واجد کلیه رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی می باشد. در این زمینه هیچ نوع تقابل معرفتی به چشم نمی خورد؛ چرا که کلیه رویکردها براساس نوعی وحدت روش شناختی و با یک عقبه توحیدی تعریف می شوند. این ویژگی ممتاز روش شناسی قرآن است که روش های سکولار غربی فاقد آن هستند. روش شناسی اجتماعــی قرآن به دلیل بهره گیری از ابزار وحــی و تعامل آن با حس و عقل قابلیت های افزون تری را در مقایســه با روش شناسی غربی داراســت؛ قابلیت فهم و درک عمیق تر و دستیابی به ضرورت های بیشتری در واقعیت اجتماعی.
Machine summary:
اين مقاله ضمن بررسی روششناسي اجتماعي قرآن با روشي تحليلي و با عطف به مباني هستيشناختي، انسانشناختي و معرفتشناختي قرآني، این روش را «رئاليسم توحيدي» مينامد که بر اصول خاصي استوار است؛ از جمله اينکه تعدد و نيز تعامل ابزارهاي معرفتي (حس، عقل و وحي) در آن به چشم ميخورد.
عقل از يک سو با استفاده از مباني نظري خود دادههاي حسي را به صورت گزارههاي علمي درميآورد و از سوي ديگر علاوه بر آگاهي به حضور معرفت حسي، به وجود معرفت شهودي و وحياني هم آگاهی یافته و بر ساحتهايي که به واسطه وحي و شهود براي انسان منکشف شده است، استدلال ميکند.
عقل عملي که مورد توجه در معرفتشناسي قرآن است فرصت داوري ارزشي نسبت به اعمال فردي و اجتماعي را براي انسان فراهم ميکند.
بنابراين مراد از وحدت روششناختي در روششناسي اجتماعي قرآن التقاط روشها و رويکردهاي معرفتي نيست، بلکه تأکيد بر توحيدمحوري در اين انديشه مدنظر است.
در روششناسي اجتماعي قرآن به طور همزمان امکان بروز رويکردهاي متعدد معرفتي وجود دارد؛ اين در حالي است که ما در علوم اجتماعي غربي نيز با انواع مختلف رويکردهای متضاد مواجهيم.
(تنهايي،پيشين: 46-44) بنابراين نظام هستي در انديشه قرآن به نحوي شکل گرفته است که علاوه بر ايجاد نظام احسن نوعي تقابل در دل پديدههاي اجتماعي قرار ميدهد، تا بهواسطه آن به همان هدف نهايي خويش که اثبات حقانيت خداوند است، دست پيدا کند: انّ اللّه هو الحق.