Abstract:
حماسۀ نارتها برگرفته از ادبیات فولکلور مردم اوستیا و مایۀ فخر و غرور آن مردم است. در پژوهش پیشروی به بررسی معادل اسامی و واقعیتهای فرهنگی و تاریخی در ترجمۀ روسی متن به قلم آ.آ. دزانتیف و ت.آ.هامیتسایوا میپردازیم. سیریلیک گشتن الفبای نگارش زبان اوسی به سال 1954 موجب تغییرات آوایی به ویژه در اسامی خاص فرهنگ زبان آسی گشته است. مترجمان که هر دو دارای ملیت اوستیایی هستند و مسلط به زبان روسی، در بسیاری موارد کوشیدهاند واقعیتها را به زبان اصلی نگاه دارند: در متن ترجمه شاهد آنیم که حتی واژگان دارای معادل به دلیل بار فرهنگی و اهمیت سلسله مراتب سنی و اجتماعی در آن فرهنگ به زبان اصلی متن نگاه داشته شدهاند. اصوات یکسره در متن ترجمه به زبان آسی هستند. در برگردان ضربالمثلها هر چند در پارهای موارد مترجمان بر معادلهای روسی تکیه دارند، اما نمونههایی نیز از ترجمۀ واژه به واژه نیز مشاهده میشود. در برگردان واحدهای اندازهگیری، مترجمان از واژگان منسوخ روسی بهرهبردهاند. در ایران مبنایی برای دانش «نارتپژوهی» و یا «نارتشناسی» وجود ندارد. لیک در قفقاز شمار بسیاری نقد در زمینۀ حماسۀ نارتها نگاشته شده است که دو مقاله با عنوانهای «برخی ویژگیهای گویششناسی متون حماسۀ پهلوانان چرکس نارتنامه» (Берсиров, Хазретовна: 2018 ) و «بازتاب واژگان اجتماعی و سیاسی در حماسۀ نارت» (Жилетежев, Бухуров: 2015 ) با رویکرد بررسی ویژگیهای زبانشناختی از آن جملهاند.
The epic of Narts is based on the folklore of the Ossetian and the causes of its people’s pride. In this research, the equivalent of cultural and historical names and facts in the Russian translation of the text by A. A. Dzantiev and T. A. Hamitsaeva have been studied. Changing the writing alphabet of Ossetian language to Cyrillic in 1954 caused phonetic changes, especially in the specific names of the Ossetian. Both translators are Ossetian and fluent in the Russian language. They have tried in many cases to keep the fact in their own language. In the text of the translation, we see that even the equivalent words have been preserved in the original language of the text due to the cultural burden and the importance of the age and social hierarchy in that culture. The sounds are entirely in the Ossetian translation text. In translating proverbs, although in some cases translators rely on Russian equivalents, there are also examples of word-for-word translation. In translating units of measurement, translators used obsolete Russian words.
Machine summary:
هدف از این پژوهش عرضۀ فهرستی از آن دسته نامهای خاص در متن اصلی حماسۀ نارتها و بررسی شیوۀ برگردان آنها به زبان روسی است که بر واقعیتها (واژگان بدون معادل) دلالت دارند.
Г. Костомаров] از این دسته از واژگان بهعنوان «واژگان بیمعادل» [безэквивалентная лексика] نام میبرند: واژگان بیمعادلْ واژگانی هستند که برای بیان مفاهیمی بهکار میروند که در فرهنگ دیگر و زبان دیگری وجود ندارند و از عناصر فرهنگی خاص بهحساب میآیند، یعنی فقط در یک فرهنگ وجود دارند و در فرهنگ دیگر یافت نمیشوند و همچنین واژگانی که دارای معادل ترجمه در زبانی نیستند و از معادلی خارج از محدودۀ زبانی خود که بدان تعلق دارند، برخوردار نیستند (Латыпова 2016: 414).
در ترجمۀ روسی متن حماسۀ نارتها، مترجمان در بسیاری موارد ترجیح دادهاند حتی برای برخی واژگان که دارای معادل روشنی در فرهنگ مقصد بودهاند، همان صورت اوسی را حفظ کنند.
آوانگاری اسامی خاص پهلوانان، نامهای جغرافیایی، و دیگر واقعیتهای فرهنگی و تاریخیِ آمده در متن حماسۀ نارتها با الفبای روسی بهدلیل تفاوت آوایی موجود در دو زبان موجب تغییرات عمدۀ آوایی در خوانش در زبان مقصد شده است.
در این موارد، او از برگردان واژگان دارای معادل در زبان روسی خودداری و دربارة آنها بهعنوان واقعیتهای فرهنگی از معادلهای زبان اصلی استفاده کرده است.
در جلد دوم و سوم حماسۀ نارتها ضربالمثلهای زیر آمده است: ترجمۀ روسی; ترجمۀ فارسی; متن اوسی Гость замечает все неполадки (Нарты 1989: 7).