چکیده:
اندیشه اخباری در قرن یازدهم شکل گرفت و بر حوزههای شیعی، تاثیرات مختلفی نهاد. این مقاله در صدد بررسی عنصر احتیاط در فقه دوره پیش از شکلگیری اندیشه اخباری و مقایسه آن با دوره پس از افول این جریان است. به عبارت دیگر، سوال اصلی این مقاله، این است که چه تشابهها و تمایزهایی در فقه این دو دوره، نسبت به مساله احتیاط وجود دارد؟ در پی پاسخ به این مساله، این سوال طرح میشود که آیا اندیشه اخباری در این تمایزها نقش داشته است یا خیر؟ به نظر میرسد در کنار نگاههای مشترک، تفاوتهایی در نوع نگاه به این عنصر، در دو دوره یادشده وجود دارد و پس از اخباریها احتیاط در فتوا به صورت کاملا چشمگیری افزایش یافته است. با توجه به وجود اندیشه اخباری در میان این دو دوره، میتوان یکی از عوامل مهم زمینهساز در ترویج روحیه احتیاطگرایی را وجود اندیشه یادشده دانست.
خلاصه ماشینی:
"2 تا آنجا که نگارنده جستجو نمود، در هیچ یک از کتابهای فقهی فتوایی علامه، احتیاط و توقف در فتوا )حتی یک مورد( یافت نشد و این امر نشان میدهد که فقهای پیش از اخباریها معتقد بودهاند هنگامی که فقیه با تلاش خود با استفاده از ادله و روش صحیح فقهی، به حکمی )هرچند ظنی( در مسأله میرسد، حجیت آن تمام است و جایی برای تردید وجود ندارد; زیرا مقدمات آن را شارع تأیید کرده است و هرچند نتیجه نهایی ممکن است ظنی باشد و احتمالات دیگری نیز در مسأله وجود داشته باشد، این ظن هم به دلیل اعتبار مقدمات و مبادی آن، معتبر خواهد بود.
ذکر این نکته در این قسمت، لازم مینماید که آنچه صاحب جواهر بیان نموده، فی نفسه و به خودی خود کلام صحیحی است; یعنی احتیاط، راه نجات از هلکات است، اما استفاده از احتیاط در سطح وسیع و ذکر این عبارات به صورت متعدد در »جواهر«، روحیه احتیاطگرایی بالای او را نشان میدهد و با توجه به نزدیکی زمان حیات صاحب جواهر با دوره اخباریها، احتمال زیادی دارد که به دلیل هیمنه و تسلط سنگین اخباریها بر فضای فقه و فقاهت شیعه در طی بیش از دو قرن، این نوع نگاه و این همه تأکید که پیش از آنها دیده نشده، کاملا متأثر از آنها باشد."