چکیده:
یکی از اموری که برخی از دانشوران فقه و اصول در اجتهاد ذکر کردهاند، آگاهی از فضای نزول آیات و صدور روایات است. در این مقاله تلاش شده است تا معنای آگاهی از فضای صدور توضیح داده، گزارشی اجمالی از پیشینه آن عرضه و ضرورت آن مطرح و احتمالها و دیدگاههای مربوط به آن طرح و بررسی شود.
دانشوران فقه و اصول عبارات را از نظر دلالت بر معنا به سه دسته صریح، ظاهر و مجمل تقسیم کردهاند. به اعتقاد نگارنده، آگاهی از فضای صدور در عبارات ظاهر و مجمل تأثیر دارد و به سود این دیدگاه ادلهای را فراهم آورده و اشکالاتی که در این زمینه است، پاسخ داده است، ولی دلیل معتبری وجود ندارد که این آگاهی را در عبارات صریح هم مؤثر بدانیم، مگر اینکه احتمال داده شود که عبارتی از جهتی صریح نیست و مراجعه به فضای صدور میتواند توهم یا ادعای صراحت عبارت را از بین ببرد.
As cited by some of the Muslim Jurists(Faqih) and Legists (`Usuli)، one of the affective elements on the Ijtihad is the knowing the cause of revealing the verses and issuing the narrations. In this article، it has been tried to explain the meaning of knowing the cause of delivering the ordinances، put forward a brief report of its history and necessity، and state and review its related possibilities and viewpoints.The Faqih and `Usuli have divided the phrases، according to their implied meanings، into three categories: obvious، apparent and obscure. In accordance with the writer`s opinion، the mentioned awareness has effected on the apparent and obscure meanings، and provided some evidence in favor of this view point and answered the problems which are raised in this area; but there is no valid evidence that the obvious texts are effected by that awareness، unless it is probable that a text is not clear in an aspect، and the reference to the context of delivering can negate the illusion and claim of clearness of a text.
خلاصه ماشینی:
"<H2>پیشینه</H2> این بحث در مباحث اصولی یا فقهی پیشینهای با جایگاهی مشخص ندارد، بلکه در لابهلای مباحث علمی گذرا مطرح شده که به نقل دو نمونه از روایات و کلام دانشوران بسنده میکنیم: الف) در روایات با این مطلب مواجهیم که گاهی پیامبر سخنی گفته است، ولی چون شنونده از فضای صدور سخن او آگاهی کافی نداشته است، فهم صحیح و تفسیر صحیحی از آن نداشته است.
<H2>احتمالها درباره تأثیر آگاهی از فضای صدور متن</H2> همانطورکه در مقدمه اشاره شد، چهار احتمال معقول در این مسئله وجود دارد که آنها را بررسی میکنیم: <H3>احتمال اول: عدم تأثیر آگاهی از فضای صدور متن</H3> شاید بتوان این احتمال را به گروهی از دانشوران فقه و اصول نسبت داد؛ چراکه آنان همه اموری را که به نظرشان در اجتهاد شرط است، بیان کردهاند، ولی این شرط را بیان نکردهاند (علامهحلی، 1429ق: ج5، ص168ـ172؛ آخوندخراسانی، 1412ق: ص468).
<H4>ارزیابی</H4> به نظر میرسد که این استدلال از چند جهت مخدوش است: اولا، مراد از اینکه قرآن بیان و مبین است، چیست؟ دو احتمال وجود دارد: الف) قرآن در بیان همه مطالب خود مستقل است و در تفسیر هیچ آیهای استفاده از روایات پیامبر و اهلبیت و نیز شناخت فضای صدور لازم نیست.
<H3>اشکال اول</H3> اعتقاد به تأثیر آگاهی از فضای صدور در اجتهاد باعث اختصاصدادن ادله قرآنی و روایی به زمان و مکان خاص و عدم امکان تعدی و توسعه در مدلول ادله قرآنی و روایی است، بهویژه با توجه به اینکه بسیاری از روایات ما در وقایع خاص وارد شده است؛ همانطورکه یکی از معاصران لازمه این اعتقاد را چنین دانسته و در اینباره گفتهاند: اول چیزی که میگویند، این است که text را باید در context در نظر گرفت."