چکیده:
این مقاله به امکانسنجی رویکردهای متداول در سازماندهی محتوایی اطلاعات (مانند فهرستنویسی، ردهبندی و نمایهسازی)، بهمنظور نظمبخشی و بازنمایی موضوعات فقهی براساس اصطلاحنامۀ فقه میپردازد. از میان آنها نمایهسازی را بهسبب بازنمایی تحلیلی و بازیابی هدفمند اطلاعات بر سایر شیوههای سازماندهی ترجیح داده و بهسبب کثرت و تنوع موضوعات، و فراوانی منابع و محملهای برونداد فقهی، تنها شیوۀ نمایهسازی تحلیلی - موضوعی را برای سازماندهی اطلاعات و مدیریت موضوعات علم فقه معرفی مینماید. باوجود این، از میان رویکردهای متداول نمایهسازی، سه رویکرد نمایهسازی ساده، نمایهسازی درونبافتی و نمایهسازی برونبافتی را بهسبب برخی معایب، برای سازماندهی موضوعات علم فقه ناکافی دانسته و بر نمایهسازی موضوعیِ ترکیبی، که از ترکیب چند اصطلاح یا واژگان نمایهای برای معرفی یک موضوع تشکیل شده، تأکید و به آن توصیه میکند. نمایهسازی ترکیبی را پژوهشکدۀ مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی ابداع و بومیسازی کرده است. در این روش، موضوعات کلان و خُرد هر علم، از جمله علم فقه با فروع فراوانش، بهخوبی توصیف میشود. همچنین، در مقام بازیابی اطلاعات آن، موجب دستیابی هدفمند و دلخواه جستوجوگر میگردد و بهجای ارائۀ طریق، «إیصال إلی المطلوب» میکند.
خلاصه ماشینی:
باوجود این، از میان رویکردهای متداول نمایهسازی، سه رویکرد نمایهسازی ساده، نمایهسازی درونبافتی و نمایهسازی برونبافتی را بهسبب برخی معایب، برای سازماندهی موضوعات علم فقه ناکافی دانسته و بر نمایهسازی موضوعی ترکیبی، که از ترکیب چند اصطلاح یا واژگان نمایهای برای معرفی یک موضوع تشکیل شده، تأکید و به آن توصیه میکند.
البته، ممکن است گفته شود سرنوشت همۀ علوم بشری، از جمله علوم اسلامی، اینچنین است و به علم فقه اختصاص ندارد، ولی باید یادآور شد که از سویی، علم فقه گستردهترین علم در میان علوم اسلامی و در واقع، مادر همۀ علوم اسلامی است و از سوی دیگر، هریک از مسائل علم فقه فروع فراوانی دارد که بازیابی آنها تنها از طریق اصطلاحات کنترلشده (اصطلاحنامه) و همارایی آنها شدنی است و لازمۀ دستیابی به موضوعات فرعی فقهی تهیۀ چکیده یا چکیدهنامههای موضوعی است که جستوجوگر را به موضوع دلخواه برساند.
از آنجا که تاکنون چنین کاری صورت نگرفته و آن اندازه هم که برخی از مراکز علمی انجام دادهاند، براساس اصطلاحنامه نبوده، لازم است شیوهها و روشهای گوناگون سازماندهی اطلاعات، بهویژه روشی که با موضوعیابی مسائل فقهی سازگار باشد، بررسی شود و از بین آنها، شیوهای جامع و مفید به متولیان پژوهشی و آموزشی این علم گستردهدامن معرفی گردد.
معضل اصلی نمایهسازی با زبان طبیعی، ناهمگون بودن برخی از مفاهیم اصطلاحات با تعابیری است که مؤلف در متن سند آورده است؛ زیرا مؤلف گاهی از استعاره یا کنایه یا ضمیر و رموز کلامی استفاده میکند که اگر همان عبارت وی نمایه شود، نمایۀ درستی بهعمل نمیآید و آدرس اشتباه به جستوجوگر داده میشود.