چکیده:
مسئلۀ این بحث، دستیابی به روشی قدمبهقدم برای کشف معنای لغاتی است که در ادلۀ فقهی بهکار رفتهاند. در این بحث، با روش کتابخانهای، پس از ارائۀ مبانی و پیشفرضهای اصولِ فقهی، مانند بررسی حجیت قول لغوی، ابتدا آسیبهای محتمل در تحلیل لغوی برشمرده شده، سپس 13 گام اصلیِ دارای ترتیب، برای تحلیل رَوِشمند و حجیتدارِ یک لغت عرضه گردیده است.
منابع لغویِ لازم به ترتیبِ زمان معرفی شدهاند، منابع پیرامونی مانند منابع مترادفات و متضادها، فروقاللغات، معانی مجازی، اصطلاحات، و روح معنایی نیز عرضه گردیده است و در هر قسمت، نمونهای از عملکرد فقیهان در تحلیل لغت ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
البته، کتاب «درآمدی بر لغتشناسی» (دفتر تدوین متون درسی، 1392) تاحدی به این مبحث پرداخته است؛ مقاله «قاموسشناسی و تحلیل واژگان قرآنی» (جواهری، 1391) نیز اشارتی به فرایند لغتشناسی کرده است؛ همچنین، مقالۀ «روش پلکانی مفهومشناسی واژگان قرآن» (سعیدی روشن، 1388) اشارتی کوتاه به مراحل لغتشناسی عرضه کرده است؛ افزونبراین، مقالۀ «لغات قرآن در تفسیر طبری» (حسینآبادی، 1385) با ارائۀ عملکرد طبری در تحلیل لغت، فضای قابلاستفادهای برای روشیابی ایجاد کرده است.
قدم پنجم پس از دستیابی به کالجنس و کالفصل در لغت موردنظر، تصویری از معنای لغت شکل میگیرد که، براساس مبنای پیدایش اشتقاق در زبان، این تصویر باید همان تصویر حقیقی اهل آن زبان باشد (کشف اولیۀ معنای حقیقی صورت میپذیرد): برای اینکه بر تأیید این معنا قرینهای بیابیم، باید با مراجعه به کتب لغوی براساس زمان تألیف آنها، معنای لغت را ردیابی کنیم: نخست، معنایی را پیدا میکنیم که نزدیکترین منابع لغوی به زمان پیدایش و استعمال کلمات موردنظر (با روش مشاهده و سماع لغت از اهل لسان) ذکر کردهاند؛ آنگاه آن را با معنای حاصل از تحلیل ریشهای و وزنی لغت مقایسه میکنیم: اگر تطبیق کرد، میتوان حکم به دستیابی به معنای حقیقی کلمه کرد و اگر چنین نشد، باید احتمال مجازی بودن معنای ذکرشده، ازراه مقایسه با نتایج کتب لغت بعدی، بررسی شود.