Abstract:
مقالۀ حاضر به بررسی وزن در منظومۀ ترکی آذربایجانی «اصلی و کرم» میپردازد. این داستان شفاهی، سینه به سینه در زبان عاشیقهای آذری نسلها را طی کردهاست. با بررسی وزن اشعار منظومۀ اصلی و کرم، روشن شد که اشعار این منظومه، وزن تکیهای- هجایی دارند و بر اساس نظریۀ وزنی هیز (1981) قابل تبیین میباشند. وزن اشعار براساس تساوی هجاها نیست بلکه بسته به مکث (دوراق)هایی است که در فواصل منظم از هجاها تکرار میشوند. این اشعار در دو قالب قوشما و گرایلیاند. موزونترین زنجیرۀ هجایی آنها، در قالب قوشما 3+4+4 است که شطرهای جفت آن به صورت 2+2 متقارنند. موزونترین زنجیرۀ هجایی در قالب گرایلی 4+4 است که هردو شطر آن در تقارنند.
Machine summary:
با بررسي وزن اشعار منظومۀ اصلي و کرم ، روشن شد که اشعار اين منظومه ، وزن تکيه اي- هجايي دارند و بر اساس نظريۀ وزني هيز (۱۹۸۱) قابل تبيين ميباشند.
نظم اشعار در هر زبان بسته به خصوصيات زباني متفاوت است ؛ به طوري که در زبان فارسي، شميسا (١٢:١٣٧٩) وزن را اين گونه تعريف ميکند که «نظم و تناسب خاصي است در هجاهاي شعر که مبتني بر عامل خاصي چون تعداد هجاها، تکيه هايي که هجاها دارند، کوتاهي و بلندي و زير و بمي اصوات ميباشد».
به باور وي صرفاً با تکيه بر تقطيع پايه ها نميتوان تشابه وزني را ميان مصرع هايي که اجزاي يک قطعه شعر را تشکيل ميدهند و هم وزن هستند نشان داد.
تقسيم شطرها و پايه ها براساس مرز واژه يا تکواژ ميباشد که مکث هاي کوتاه و بلند اين مرزها را نشان ميدهند.
gɑ (پرندگان تو چقدر غريبانه از کنارت ميگذرند) در نمونه هاي بالا، شطرها در مرز واژه ها قرار دارند که اين زنجيرٔە ثابتي را نشان ميدهد اما در مصرع سوم بند آخر تفاوتي با سلسله مراتبي بقيه وجود دارد؛ يعني مرز شطر در پايان هجاي سوم واقع شده است .
الگوي وزني در اين نوع قالب به جز چند مورد در همۀ مصرع ها رعايت شده است .
۶. نتيجه گيري منظومۀ اصلي و کرم در وزن تکيه اي- هجايي سروده شده است .
تقطيع هجايي براساس وجود تکيه و مکث است که هجاهاي قوي و ضعيف را مشخص ميکند.