Abstract:
شهر نیشابور در نخستین سده های اسلامی و به خصوص در سده های 3 و 4 هجری محل تجمع صوفیان در خراسان بود و شهرت قابل توجهی داشت. بر اساس متون تاریخی، افزون بر صوفیانی از خراسان بزرگ، جمع قابل توجهی از صوفیان مهاجر از ایالت فارس و کوره های آن نیز در نیشابور سکونت داشته اند. در سدة 3 و 4 هجری مهاجران متعددی از کورة دارابگرد (یکی از کوره های پنجگانة فارس) و شهرهای تابع آن مانند دارابگرد، طمستان، مادوان و فسا محله ای را در حومة نیشابور به نام محلة دارابگرد ایجاد کردند. به نظر می رسد در فاصلة زمانی سدة 3 تا 5 هجری ارتباط متقابلی بین حوزة عرفان نیشابور و کورة دارابگرد برقرار بوده است. در این مقاله با تکیه بر مستندات تاریخی و شواهد معماری، چهار تاقی ویرانة واقع در صحرای پوشنج داراب، معروف به بقعة شیخ ابوالحسن پوشنجی به عنوان خانقاه و شاهدی بر این ارتباط متقابل بررسی شده است. به استناد شواهد موجود به نظر می رسد که در اواخر سدة 4 و اوایل سدة 5 هجری یکی از سه صوفی پوشنجی با کنیة ابوالحسن که مقیم نیشابور بود با سفر به دارابگرد در حومة شهر داراب خانقاهی
Machine summary:
خانقاه شيخ ابوالحسن پوشنجي در صحراي پوشنج داراب (ارتباط حوزة عرفان نيشابور با کورة دارابگرد در سدة ٣ و ۴ هجري ) ميرزامحمد حسني ١ چکيده شهر نيشابور در نخستين سده هاي اسلامي و به خصوص در سده هاي ٣ و ۴ هجري محل تجمع صوفيان در خراسان بود و شهرت قابل توجهي داشت .
اما برخي اشاره ها سبب انتساب احتمالي بنا به دورة صفويه در برخي از گزارش ها شده است ٢ براي نمونه مي توان به کتاب جايگاه نور و آتش در آيين زرتشت اشاره کرد (قدردان ، ١٣٨٨: ٧٠( اين اثر به استناد روايات محلي به عنوان مدرسة شيخ ١.
ذکر اين مطلب در تأييد گزارش اوزلي لازم است که امروزه تعداد شش قطعه سنگ مزار با قدمت قرون ٧ و ٩ هجري مکشوفه از قبرستان قديمي داراب در موزة سنگ هاي تاريخي شيراز نگهداري مي شود٢ (اسماعيلي ، ١٣٨٣: ۶۶- ۶٧؛ حسني ، ١٣٩٨: ٧- ٨(.
افزون بر اين دو نفر، در سياهة مشايخ حديث مؤلف که تعداد آنها ٩۵٠ نفر ذکر شده است و هم زمان با نويسنده در نيشابور زندگي مي کردند نام ديگري مشاهده مي شود که ارتباط آن فرد با شهر دارابجرد در سدة ۴ هجري را اثبات مي کند: «احمد بن جعفر بن سليمن ، ابوحامد البزاز النيسابوري من دارابجرد» (حاکم نيشابوري ، ١٣٧۵: ١۴٨(.
چنانکه از اين متن مشخص مي شود، شهرت جايگاه يا محله و نه شهري به نام درابجرد نيشابور ِ حدود دو سدة پس از گزارش موجود در کتاب حاکم نيشابوري هم زمان با دورة ياقوت حموي در اواخر سدة شش و اوايل سدة هفت هجري نيز حفظ شده بود.