Abstract:
مسجد یکی از مهم ترین آثار معماری در دین اسلام محسوب می شود و در طول تاریخ هنر و معماری اسلامی به عنوان بنای مذهبی و مکان عبادت همواره عالی ترین نمونه های معماری و تزیین را ارائه می کند. آرایه های معماری دورة اسلامی گنجینه ای غنی از نقوشی هستند که افزون بر ارزش ها و زیبایی صوری بیانگر راز و رمزهای فرهنگی و دینی نهفته در خود هستند. در این راستا قرآن کریم به عنوان نماد شاخص دین اسلام مورد توجه هنرمندان بوده است؛ آیات قرآنی، نقوش هندسی و تزیینات اسلیمی با یکدیگر در آمیخته اند و زیباترین و شاخص ترین آثار هنری را در مساجدی چون نصیرالملک و مشیرالملک شیراز به نمایش گذاشته اند. این مقاله با هدف شناخت مضامین، مفاهیم و خطوط به کار رفته و دستیابی به تفاوت ها و شباهت های تزیینی و مضمونی کتیبه های این دو بنا نگارش یافته است. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از اطلاعات کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کتیبه های هر دو بنا در 5 گروه قابل تقسیم و بررسی هستند، در این میان به لحاظ تزیینات (نقوش گیاهی و هندسی، خطوط کوفی بنایی، ثلث و نستعلیق) بیشترین شباهت را دارند. هر دو بنا از لحاظ نقوش تزیینات معماری به خصوص کتیبه نگاری جزء بناهای شاخص دوران قاجار هستند، اما غنای تزیینی و کتیبه های قرآنی مسجد نصیرالملک بیشتر از مشیرالملک است.
Machine summary:
پيشينة تحقيق نخست سعي بر آن شد، تا حد امکان منابع مرتبط با موضوع گردآوري شود، در اين زمينه پژوهش هايي که به صورت مستقل روي تزيينات و کتيبه هاي قرآني دو بناي مسجد نصيرالملک و مشيرالملک انجام شده باشد محدود است ؛ از جمله منابعي که در اين زمينه به صورت مستقيم و غيرمستقيم به بحث تزيينات معماري و کتيبه هاي قرآني پرداخته اند، عبارتند از: مقاله اي با عنوان «پژوهشي پيرامون جايگاه تزيينات و نقوش کاشي کاري در مساجد ايران » از هانا جهانبخشي و هانيه شيخي ، (١٣٩۴) که به بررسي نقوش کاشي کاري پرداخته و اشارة مختصري در مورد کاشي کاري مسجد نصيرالملک بيان کرده است .
شادي جمالي و محسن مراثي ، (١٣٩١) در مقاله اي به عنوان «بررسي تطبيقي تزيينات کاشي کاري در معماري مساجد صفويه و قاجار با تکيه بر چهار مصداق تصويري » به مقايسة نقوش کاشي کاري بناهاي دورة قاجار و صفوي پرداخته اند که در آن مطالبي در مورد نقوش و رنگ کاشي هاي مسجد نصيرالملک مطرح شده است .
٣. کتيبه هاي قرآني ضلع جنوبي صحن مسجدنصيرالملک :در اين ضلع مسجد، در سه قسمت کتيبه ايجاد شده است ؛ يکي در بالاي ايوان اصلي و دو تا در بالاي طاق نماهاي طرفين ايوان اصلي ، «آيات ١٨ تا ٢٠، سورة توبه » به خط ثلث سفيد بر زمينة لاجوردي و سطح کتيبة ساده و عاري از هرگونه نقوش تزييني است .