Abstract:
فرهنگ شفاهی ایران زمین از فرهنگهای اقوام و گروههای اجتماعی آن تشکیل شده است؛ این فرهنگ غنی و ماندگار برای انسان از زادن تا مردن حرف دارد. غمها، شادیها، آرزوها و آرمانهای او را در بر میگیرد. آنچه انسان از آن خشنودتر خواهد شد؛ شادی و سروری است که از راه کار، زندگی و امور فرهنگی و اقتصادی خودش دریافت میکند. این شادی یا شادمانهسرایی را در گونهها (ژانرهای) ادبیات مردمی (فولکلور) او میتوان دید. بررسی و تحلیل درونی و محتوایی این گونهها کار متخصصان فرهنگ توده یا مردم است.کارکرد و نقش شادیانهها در افزایش بهرهوری، تولید، امنیت روحی و روانی فرد و جامعه، ارتباط اجتماعی و انتقال میراث فرهنگی و غیرمادی اقوام ایرانی در این حوزه ارزش و اعتبار علمی والایی دارد. در این بین فرهنگ مردم بختیاریزبان ایران در گسترهی جغرافیایی قابل توجهی که از زاگرس میانی برخاسته است؛ مورد توجه این نوشتار است. در این نوشتار با رویکرد متن شناسی و تحلیل درونی و کارکردهای فرهنگی ـ اجتماعی این گونههای ادبی بررسی و مورد کاوش علمی قرار خواهد گرفت. ترانهها و نغمههای کار، لالایی و ... مواد اصلی این تحقیق را تشکیل میدهند. در پایان ضمن بررسی گونهی ترانه در ادب محلی بختیاری، بخش قابل توجهی از متنهای فولکلوری گردآوری، ارایه و بررسی خواهد شد.ادبیات بومی از آنجا که بسترها و زمانهای متفاوتی برای بروز و ظهور دارد؛ همواره ویژگیهایی متفاوت و خاص خود داشته است. یکی از بسترهای اصلی برای واکاوی جنبههای ادبی گویشها و زبانها، تحلیل شعرهایی است که در قلمرو این گویشها سرود شدهاند. شعر شیرازی از آنجا که قدمتی نزدیک به 800 ساله دارد و با توجه به آثار کمی و کیفی که در پیوند با آن منتشر شده است، بهویژه در قرنهای هشتم، نهم و دوران معاصر، بستری مناسب برای پژوهش و تحقیق در حوزهی ادبیات بومی است؛ بنابراین در این مقاله سعی شده است با بررسی عنصر وزن عروضی در اشعار دو تن از شاعران کهن گویش شیرازی (شمس پس ناصر و شاه داعی شیرازی) و پنج تن از شاعران معاصر فارس در این زمینه (بیژن سمندر، یدالله طارمی، احد دهبزرگی، سیروس دادرس و محمد حسن شفاعت)، گونههای اصلی وزن در شعر گویش شیرازی (با تأکید بر قالب غزل) شناسایی شود و در مقایسهی این وزنها با گونههای رایج در شعر رسمی هر دوره، تفاوتها و شباهتهای آنها مقایسه شود؛ علاوه بر این سعی شده است، سیر تحول وزن غزل شیرازی از قرن هشتم تا دوران معاصر با ارائهی نمونهها و جدولها ترسیم و معرفی شود.
Machine summary:
"انواع ترانههای بختیاری: آنچه در افواه و تقسیم بندی خود مردم وجود دارد، گونههای ترانه را در فرهنگ شفاهی بختیاریها نشان میدهد، با استناد به همین شیوه، گونههای معروف ترانهی عامهی مردم بختیاری را بیان کرده و یک تقسیمبندی برای این ژانر مردمی گویشوران بختیاری ارایه مینمایم؛ یادآوری این نکته ضروری است که «ترانه» در بختیاری تنها به تعداد ابیات محدود و مشخصی اطلاق نمیشود: الف) ترانههای موسمی؛ ب) ترانههای غیر موسمی؛ منظور از قید«موسم» (میسم meysom) در ترانههای مردمی بختیاری زمان و فصل مشخصی است که این ترانهها صرفا در همان موعد و زمان خوانده میشوند.
ترانههای کار یا «کار آوا» (موسمی یا غیر موسمی) انواعی دارد که به شرح زیر است: - هیزم جمعکنی یا آب از چشمه آوردن؛ - گاو دوشی و گوسفند دوشی؛ - مشک زنی؛ - چینیگری (بافندگی فرش و صنایع دستی)؛ - کشاورزی (برزیگری)؛ بررسی ترانههای کار آوای زنانه نشان میدهد که بختیاریها برای غلبه بر سختیهای کار و رنج کار فراوانی که بر دوش زنان سختکوش و تلاشگر است، سرودههای لطیف و ظریفی دارند که بیانگر آرمانها و آرزوهای اینان است؛ این سخنان شکوهمند برخاسته از ذهن و زبان زنان ادب دان بختیاری است."