چکیده:
اوراق ریالى اجاره طلا، یکى از ابزارهاى مالى جدید است که به تازگى برخى از کارشناسان بانک مرکزى آن را پیشنهاد کردهاند. اوراق ریالى اجاره طلاى بانک مرکزى، اوراق بهادارى است که با پشتوانه ذخیره طلاى مازاد این بانک، انتشار مىیابند. در این فرایند، بانک مرکزى )بانى( با انتقال مالکیت بخشى از ذخایر مازاد طلاى خود - ذخایر طلاى غیر پشتوانه پول در جریان - به شرکت ناشر )واسط( در ضمن عقد بیع، به این شرکت اجازه مىدهد که به میزان برابر با ارزش ریالى ذخایر طلاى یاد شده، اوراق اجاره منتشر کند. همزمان، بانک مرکزى مطابق با قرارداد اجارهاى که با شرکت ناشر امضا مىکند، طلاى مذکور را با شرایط اجاره به شرط تملیک، به اجاره خود درمىآورد. از این رو، هم عین مستاجره را در اختیار دارد، و هم با پرداخت آخرین اجارهبها، مجدداً مالک آن خواهد بود. اوراق اجاره در میان اوراق مالى، بیشترین مطابقت را با فقه امامیه دارد. اما انتشار این اوراق در خصوص طلا، جدید است و همسویى آن با فقه باید بررسى شود; چرا که اجاره طلا باید به لحاظ منافع، عین طلا باشد. این مقاله در صدد بررسى مطابقت این قرارداد با موازین فقهى مذکور در باب معاملات عموماً و در کتاب الاجاره خصوصاً مىباشد.
خلاصه ماشینی:
"وجه سوم: همانگونه که گذشت، در بحث اجاره پول و طلا، این بحث مطرح است که اجاره پول به لحاظ چه منفعتی میتواند واقع شود؟ مرحوم صاحب جواهر و عدهای دیگر، به منافعی چون دفع مظنه فقر و کسب اعتبار، اشاره میکنند: »و یجوز استیجار الدراهم و الدنانیر إن تحققت لهما منفعة حکمیة مع بقاء عینهما و إن کانت نادرة و لم یعد إلیها غالبا کالزینة، و دفع المر، مظنة الفقر عن نفسه، و الضرب علی سکتها و الوزن بها و نحو ذلک« )نجفی، 302/27 1421); اجاره درهم و دینار، در صورتی جایز است که عین مورد اجاره، علاوه بر بقا، دارای منافع قابل استفاده باشد; هرچند آن منافع، نادر باشد; مانند اجاره طلا برای زینت کردن، در دفع مظنه فقر، میزان برای وزن کردن و مانند آن.
باتوجه به این نکته، در بحث ما نیز میتوان چنین گفت که دست کم برخی از وجوه ذکرشده در بخش قبل، مانند »کاهش حجم نقدینگی«، »کسب اعتبار ناشی از ذخیره کردن طلا« و »دفع خطرات و ریسکهای ناشی از حجم زیادی از طلا در جامعه« از آثار و فواید عین طلا است و از منظر عرف، این فواید مانند تزیین و دفع مظنه فقر است و به لحاظ آن، عقد اجاره صحیح میباشد; هرچند که در مورد وجه اول )در شرف مالکیت( این نکته چندان واضح نباشد."