Abstract:
عصر ساسانی (651- 224 م) یکی از پررونقترین و طلایی ترین دورههای فرهنگ، هنر و معماری در تاریخ ایران است که آثار معماری و شهرسازی آن با گذر بیش از 1500 سال در گوشه و کنار این سرزمین مشاهده میشود. تعداد آثار تاریخی به جای مانده از این دوره نسبت به دورههای پیشین نشان از پیشرفت فعالیتهای عمرانی مانند ایجاد شهرها، قلعهها، پلها و سدها دارد. در این پژوهش سعی شده تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی شهرهای ساسانی استان فارس بر اساس شکل هندسی، نوع معماری و شهرسازی دستهبندی شوند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که آنچه در خصوص این شهرها اهمیت داشته، هندسة منظمی بوده که حکایت از طراحی، برنامهریزی و نقشه های دقیق برای ساخت این شهرها دارد. شهرهای اردشیرخوره و دارابگرد به عنوان شهرهای مدور، شهر بیشاپور به عنوان شهر مستطیل شکل، و شهر استخر به عنوان شهر نامنظم معرفی، تقسیمبندی و بررسی شدهاند.
The Sassanid Era (224-651 AD) marks one of the most prosperous and golden periods of culture, art, and architecture in the history of Iran. The architectural remains and samples of urban engineering of this period can still be witnessed in different corners of this land even after more than 1,500 years. The number of the historical works and monuments of this era in comparison to previous ones demonstrates great development in construction and civil activities such as city engineering and the building of castles, bridges and dams. Following a descriptive-analytic method, this study aims to classify Sassanid cities of the Fars Province based on their geometric design, architectural style, and methods of urban engineering. The findings of the study indicate that the most important factor in the building of cities at that time was the employment of a regular geometric design which demonstrates the use of accurate designs and plans for building them. Accordingly, in this paper, Ardeshir Khoreh and Darabgard are introduced, classified, and explored as circular cities, Bishapur as a rectangular city, and Estakhr as an irregular city.
Machine summary:
معماري و شهرسازي دورة ساساني در استان فارس (مطالعة موردي چهار ايالت فارس : اردشيرخوره ، دارابگرد، بيشاپور و استخر) هومان محمدي شرف آباد١ فرناز افتخار جهرمي ٢ چکيده عصر ساساني (۶۵١- ٢٢۴ م ) يکي از پررونق ترين و طلاييترين دوره هاي فرهنگ ، هنر و معماري در تاريخ ايران است که آثار معماري و شهرسازي آن با گذر بيش از ١۵٠٠ سال در گوشه و کنار اين سرزمين مشاهده ميشود.
همچنين پايان نامة کارشناسيارشد محمد طهماسبي برنا، با موضوع «شهرسازي دورة ساساني» به شهرسازي و معماري ايران عصر ساساني پرداخته و گذري نيز بر شهرها و بناهاي استان فارس در عصر ساساني داشته است .
اهميت ، اعتبار و تعداد شهرهاي ايران در دورة پارتي و ساساني تنها نتيجة نفوذ فرهنگ شهرنشيني يوناني نيست بلکه يک برخورد و نزاع توسعه طلبي جهاني بوده که تا پايان سلطنت شاپور دوم نيز ادامه داشته است (کياني، ١٣۶۵: ١٧۶(.
نقشة موقعيت جغرافيايي استان فارس و شهر اردشيرخوره ، فيروزآباد نقشة دايره اي شکل اردشيرخوره (تصوير شمارة ٣) از فرهنگ پارتي اقتباس شده که تا آغاز دورة ساساني هنوز وجود داشته است (کياني، ١٣۶۵ :١٨٠(.
اين شهر بر اساس متون ساساني و اسلامي در زمان شاپور اول ، ٢٧٢ م (مستوفي، ١٣۶۴: ١٠۵؛ اصطخري، ١٣۴٧: ١١٠؛ ابن بلخي، ١٣٧۴: ۶٣(، جانشين اردشير در غرب اردشيرخوره و در يک دشت نامنظم در يک محيط باز و قابل رفت و آمد، در مسير استخر به خليج فارس ساخته شده است (کياني، ١٣۶۵: ١٨١(.
بيشتر شهرهاي مدور ساساني در اين دوره ساخته شده اند که طرح آنها برگرفته از شهرسازي دورة پارتيان بوده است .