چکیده:
این مقاله درصدد بررسی نوع تعامل و ارتباط میرزای قمی با حکومت قاجاری، عوامل این تعامل و دیدگاه وی نسبت به حکومت وقت است. در این مقطع تاریخی(ابتدای دوره قاجار مصادف با دوره آغامحمدخان و به ویژه دوره فتحعلی شاه قاجار) بسیاری از علما با حکومت قاجار ارتباط نزدیکی داشتند، اما ارتباط و تعامل میرزا ابوالقاسم قمی - که از برجسته ترین علمای این دوره بود - با حکومت وقت، بسیار مهم و تاثیرگذار بود. با توجه به سابقه تاریخی عدم ارتباط یا تقابل علمای شیعه با پادشاهان و حکومت های آنها، اگر در موارد و مقاطعی که بین علما و حکومت های وقت، ارتباط و تعامل نزدیک برقرار شده است، این سوال مطرح می گردد که چه علل و عواملی باعث ایجاد این ارتباط و تعامل شده است؟ این ارتباط با دیدگاه علما در خصوص عدم مشروعیت حکومت وقت چگونه سازگار است؟ در این نوشتار بیان گردیده است که رویکرد مذهبی حکومت وقت و بحرانها و مشکلات داخلی و خارجی ای که اساس کیان اسلام و دین مردم و مذهب تشیع را تهدید می کرد، باعث شده بود که عالمانی همچون میرزای قمی از راه ارتباط با حکومت وقت از ابزار قدرت در راه مقاصد شریعت اسلام و حفظ کیان اسلامی، گسترش اسلام و مذهب تشیع نهایت استفاده را بنمایند.
خلاصه ماشینی:
"چنانکه از نوشتة مذکور برمیآید، هدف میرزای قمی از رابطه با فتحعلیشاه و تعریف و تمجید از وی، تنها دفاع از اسلام و گسترش شریعت بوده و احترام به شاه نیز بهخاطر دارابودن عقاید صحیحه، اخلاق حسنه و صفات مستحسنه بوده و هیچ غرض نفسانی؛ اعم از مال و منال و جاه و مقام در کار نبوده است و اساسا با توجه به اینکه این نامه در سنین کهولت میرزا نوشته شده و به گفتة خود وی «با وجود این که اسقام و امراض جسمانیه از حد بیرون و آلام و اعراض نفسانیه از اندازة حصر و عد افزون است و لمحهای نمیگذرد که المی تازه و غمی بیاندازه به این جسم ناتوان و دل پر از خفقان نازل نگردد و از نزول آن، تشویش خاطر و آشفتگی حال واصل نشود ...
صرف نظر از ادبیات نامه در استفاده از القاب و عناوین خاص در مورد شاهان که ظاهرا ناشی از ادبیات مخصوص ارتباط گفتاری یا نوشتاری با حکام بوده است، بهنظر میرسد کاربرد و استفاده عنوان «ظلالله» برای شاه قاجار از سوی میرزای قمی واقعی نیست و در واقع، ایشان بدون توجه به اصالت این واژه و اعتقاد واقعی بدان میکوشد تا از این عنوان، پلی برای نصیحت و اندرز وی بگشاید و آن گاه در قالب تصریح به دو نوع حکومت استحقاقی (حکومت مشروع انبیا و ائمه) و امتحانی (حکومتهای جور)، ماهیت سلطنت آغامحمدخان را بهطور ضمنی حکومت امتحانی معرفی کرده، از او بخواهد برای نجات خویش در آخرت و توفیق در امتحان الهی، راه عدالت و مراعات مردم را در امر حکومت پیش گیرد."