Abstract:
مالک بن حارث نخعی معروف به مالک اشتر در تاریخ اسلام و تشیع، جایگاهی مهم و زندگی پر فراز و نشیبی دارد. مالک در دورهی جاهلیت متولد گشت ولی تاریخ تولدش دقیقا معلوم نیست اما میتوان تخمین زد که سال تولد وی بین سالهای 25- 30 قبل از هجرت بوده است. علی رغم اینکه پس از اسلام، در دوران خلفای راشدین، کم و بیش در صحنه های مختلف تاریخ صدر اسلام، حضوری فعال داشته است ولی دامنهی این نفوذ و تاثیر، خصوصا در دورهی حکومت امام علی (ع)، یکسان نبوده است. او در راه اهداف و جنگهای امام علی (ع) بر ناکثین، قاسطین و پیمان شکنان شمشیر زده و از سوی امام علی (ع) به استانداری مصر منصوب گشت. به لحاظ روانشناسی فردی دارای صفاتی همچون: شجاعت و قدرت، حلم و بردباری، قاطعیت و خشونت، مدارا و نرمش، جهاد و هجرت، فصاحت و بلاغت و ... بوده است. در نهایت به دسیسهی معاویه در راه مصر (منطقهی قلزم) مسموم و در سال 39 هجری به شهادت رسید. تحقیق و تک نگاری دربارهی شخصیت های تاثیرگذار تاریخ صدر اسلام، جهت نشان دادن تصویری نسبتا واضح از اوضاع و احوال آن روزگار، ضروری و با اهمیّت است. بنابراین با توجه به اهمیّت و غفلت محققین در شناسایی و معرفی همهجانبهی شخصیت مالک اشتر؛ نگارنده در این مقاله بر آن است با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی موضوع «نقش و جایگاه مالک اشتر در تاریخ صدر اسلام»، بپردازد.
Machine summary:
"مالک اشتر- امام علی (ع) - جنگ صفین مقدمه دربارهی نقش «شخصیتها در تاریخ»، نظریه ها و مکتبهای گوناگونی وجود دارد و این مسأله از مباحث مهم فلسفهی نظری تاریخ و جامعه شناسی تاریخی است که در اینجا مجال طرح و بحث آن نیست.
دقیقا مشخص نیست که مالک اشتر، موفق به دیدار پیامبر (ص) شده است یا نه ولی با توجه به این که هرکس اگر حتی یک بار پیامبر (ص) را ملاقات نموده باشد جزء صحابه محسوب میگردد و اینکه از مالک در اکثر منابع نیز با نام تابعی یاد شده (ابن سعد، بی تا، 6/213)، و از طرفی خود مالک نیز خود را در شمار تابعین دانسته است (دینوری، 143- اسکافی، 1998، 106)؛ به نظر میرسد که مالک جزء دیدار کنندگان با پیامبر (ص) نبوده، هرچند که مسلمان شدنش به دست امام علی (ع)، در دورهی رسالت پیامبر (ص) اتفاق افتاده است.
ناگفته نماند که زمانی که خبر شهادت مالک اشتر، به معاویه رسید به میان مردم رفت و چنین گفت: «علی بن ابی طالب دو دست داشت که یکی از آنان در جنگ صفین قطع شد که او عمار بن یاسر بود و دیگری نیز امروز قطع شد که مالک اشتر است» (ابن اثیر، 3/ 153- طبری، 6/ 255- علامه امینی، 9/ 41).
هر چند دربارهی شخصیت مالک اشتر همواره ابهاماتی وجود دارد ولی با بررسی منابع تاریخی و روانشناسی فردی، به نظر میرسد که دارای خصلتها و ویژگیهایی همچون: سیاست مدار و مدیر، فصاحت و بلاغت، اهل جهاد و هجرت، دشمن شناس، شجاع و با بصیرت، مدافع امام علی (ع)، انقلابی، قاطع، سازش ناپذیر در دفاع از ارزشهای اسلامی، بردبار، خویشتن دار، خیرخواه مردم و..."