چکیده:
بازتاب تحولات اجتماعی در زبان،یکی از مباحث مورد توجه زبانشناسی اجتماعی، جامعهشناسان زبان و انسانشناسان زبان است.نوشتار حاضر،به بررسی پیآمدهای زبانی دو تحول بزرگ در دهههای اخیر،یعنی شکلگیری اتحادیهء اروپا و فروپاشی اتحاد شوروی میپردازد.این بررسی نشان میدهد که این تحولات و پیآمدهای زبانی آنها بهطور کلی در دو جهت متفاوت یعنی همگرایی و واگرایی سیر میکند.فروپاشی شوروی،واگرایی و تکثر زبانی،ارتقاء جایگاه زبانهای بومی و ملی در جمهوریهای تازه استقلالیافته، کاهش قدرت،اعتبار و نفوذ زبان روسی در این کشورها را در پی داشت.شکلگیری اتحادیه اروپا،به نوعی همگرایی زبانی،یعنی ارتقا جایگاه برخی زبانهای دارای پشتوانه قدرت و گسترش حوزهء کاربردی آنها،و نیز تنزل جایگاه برخی زبانهای کوچکتر و اقلیت منتهی میشود.این بررسی همچنین نشان میدهد که دو تحول مورد بررسی،در دو جهت متفاوت(همگرایی و واگرایی)حرکت میکنند،اما به نظر میرسد دستکم یک پیآمد زبانی مشترک نیز دارند و آن ارتقا منزلت،جایگاه و اعتبار زبان انگلیسی و گسترش قلمرو کاربردی آن است.
خلاصه ماشینی:
"بههرحال،پرسش مطرح است که با تقویت و استحکام هرچه بیشتر اتحادیه اروپا، زبانهای ملی و رسمی کشورهای مختلف،چه جایگاه و منزلتی پیدا میکنند؟میتوان پاسخ داد از آنجا که کشورهای عضو اتحادیه اروپا به لحاظ قدرت اقتصادی،سیاسی،علمی و نظامی در یک سطح نیستند،به رغم برخورداری از منزلت قانونی و حقوقی برابر در چارچوب منشور این اتحادیه،میزان نفوذ و قدرت برخی کشورها،آنها را در جایگاه برتری قرار میدهد و به همین نسبت،برخی زبانها نیز در عمل کاربرد بیشتر و در نتیجه،اعتبار و منزلت بالاتری پیدا میکنند.
به این ترتیب،به نظر میرسد از دیدگاه اقتصادی،ارتقاء یک زبان به جایگاه زبان مشترک برای کل اتحادیه اروپا امری منطقی،کمهزینه و آسانکننده دادوستدهای بین المللی است، اما به لحاظ فرهنگی،یعنی حفظ فرهنگ بومی،قومی و ملی،زبان واحد مشترک در اتحادیه، پدیدهای است که زبانهای اقلیت و ضعیف و حتی برخی زبانهای ملی را زیر فشار و تهدید بیشتر قرار میدهد و به حذف آنها کمک میکند.
به نظر میرسد در سطح اتحادیه اروپا نقش انگلیسی به منزلهء زبان میانجی در حال گسترش باشد و زبانهای رسمی و ملی کشورهای مختلف میکوشند تا نقش خود را به منزلهء زبانهای ملی حفظ کنند،اما زبانهای اقلیت در این کشورها زیر فشار فرهنگی و اجتماعی زبانهای قدرتمند در معرض خطر زوال قرار میگیرند.
دو جریان مورد بحث،یعنی فروپاشی اتحاد شوروی و شکلگیری اتحادیه اروپا در دو جهت متفاوت سیر کرده و پیآمدهای زبانی آنها نیز به ترتیب به سوی واگرایی و همگرایی گرایش داشتهاند،اما به نظر میرسد این دو جریان متضاد،دستکم یک پیآمد مشترک نیز داشتهاند و آن ارتقا جایگاه،منزلت و اعتبار زبان انگلیسی و گسترش قلمرو کاربردی آن در کشورهای مختلف-در اروپای غربی،شرقی و حتی کشورهای مستقل پدید آمده از فروپاشی اتحاد شوروی-است."