Abstract:
توجه به آثار مادی بر جای مانده از عهد باستان یکی از موضوعات بنیادینی است که علم تاریخ را با
علم باستانشناسی پیوند میدهد. بازماندههای سترگ تخت جمشید که در عصر داریوش یکم
(داریوش بزرگ) هخامنشی بنیان و سپس در پادشاهی خشایارشا تکمیل شد.ء یکی از مهمترین
مجموعه آثار برجای مانده از ایران باستان است که همواره محل تاّمل و اندیشیدن بوده است. تخت
جمشید به عنوان پایتخت بهاری هخامنشیان که در زمان خود دارای سازهها و کاخهای باشکوهی
بودء بر اثر حملهی اسکندر مقدونی دچار آتشسوزی شد. بعد از سلطه سلوکیان تا هجوم اعراب
مسلمان تنها یادگارهایی از پادشاهان و شاهزادگان به صورت کتیبه در آن باقی ماند. در دوران
اسلام نیز بر اثر عواملی که منشا انسانی و طبیعی داشت با مخاطرات و ویرانی مواجهه شد. این
مقاله با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی و با روش گردآوری کتابخانهای بر آن است تا به این
پرسش اصلی پاسخ دهد که: مطالعه بر روی آثار باستانی تخت جمشید چه کمکی بر آگاهی تاریخی
ما از هخامنشیان کرد. استنتاج حاصله از پژوهش نشان داد که مطالعات و بررسیهای صورت گرفته
بر آثار تاریخی و مادی تخت جمشید به خصوص از دوره قاجار زمینهساز رشد و شکوفایی
باستانشناسان ایرانی گردید.
Machine summary:
برای ارزیابی تمام آن چه تا پایان دوره قاجار در این زمینه انجام گرفته، این بنای باستانی با قدمتی طولانی، فراز و نشیبهایی را در تاریخ به خود دیده است که این فرایند طی شده را میتوان در دورههای تاریخی متفاوت بررسی کرد.
علم باستانشناسی نیز همراه با این تحول تاریخی به تدریج متحول شد و لذا توجه به آثار باستانی ایران از جمله تخت جمشید به طور فزایندهای رشد یافت.
تا جایی که میدانیم، نخستین اشاره به تخت جمشید در متون اروپائی در سفرنامهی کشیشی به نام ادریک از اهالی پردنن است که به هنگام عبور از فارس طی سفر به چین در سال 1320م، این محل را کمرون خوانده و فقط اشاره کرده که اهالی این شهر مصایب فراوانی را برای رومیان فراهم آوردهاند (Sancisi-Weerdenburg, 1991:3).
سفرنامه این دانشمند از نخستین مطالعات اروپایی روی آثار تخت جمشید است که در پنج مجلد در سال 1732 م.
اگرچه از 1850 تا زمانی که دیولافوا فعالیتش را در سال 1880م / 1297 ق آغاز کرد چندان فعالیتی در زمینه حفاری از سوی کشورهای غربی در ایران صورت نپذیرفت ولی از زمان وی بود که کاوشها و حفریات وارد مرحله جدیدی شد که شرح فعالیتهای وی به کرات در منابع آمده است (پژوهشهای باستانشناسی فرانسه در ایران، 171؛ نگهبان، 1375: 88).
ق /د 1850 به دستور شاه به ژول ریشار فرانسوی قرار شد انجام شود که به دلایلی این اتفاق رخ نداد تا اینکه نخستین عکسها از تخت جمشید توسط لوئیچی پشه افسر ایتالیایی که در خدمت دولت ایران بود در سال 1291ه.