چکیده:
هدف این بررسی، تبیین جنبههای تاریخی تقاضای آموزش در ایران و تحلیل عوامل موثر بر این تقاضا در بستر زندگی اجتماعی ایرانیان است. پرسش اصلی تحقیق حاضر متمرکز بر تفسیر رویکرد توده مردم (Crowd) در قبال آموزش است. این پژوهش به روش کیفی است و دادههای آن با روش اسنادی گردآوری شده است. این بررسی بهطورکلی نشان داد که اولا از مفهوم «تقاضای آموزش» در تعریف نوین (بهمثابه بستری برای شکلگیری منابع انسانی) برای فهم ماهیت و تحولات طلب علم در تاریخ ایران، نمیتوان استفاده کرد، زیرا تقاضای آموزش نزد تودههای مردم بهصورت مطالبه عمومی و فراگیر نبود. بررسی تاریخنگاری آموزشی نشان داد که تاکنون از تاریخ اجتماعی آموزش غفلت شده است و رد پای مردم عادی در تاریخ فرهنگ ایران بسیار کم است و عموم مردم از حیث طلب علم با توجه به جنسیت، طبقه، قومیت و نوع نظام اجتماعی با هم نابرابر بودهاند. از سوی دیگر، ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایران شرایط و زمینههای لازم را برای شکلگیری تقاضای علماندوزی بین تودههای مردم، عوام و رعایا فراهم نمیکرده است. در برخی از برههها نیز (مانند دوره صفویه) به دلیل ساختار فرهنگی خاص، این تقاضا صرفا در مسیر علوم دینی امکان تبلور داشت؛ و نکته آخر اینکه تحولات اندازه و ماهیت تقاضای آموزش در دوره جدید تاریخ ایران با گسترش نسبی زیرساختهای اقتصادی- اجتماعی مرتبط بوده است.
خلاصه ماشینی:
این بررسی به طورکلی نشان داد که اولا از مفهوم «تقاضای آموزش » در تعریف نوین (به مثابه بستری برای شکل گیری منابع انسانی) برای فهم ماهیت و تحولات طلب علم در تاریخ ایران ، نمیتوان استفاده کرد، زیرا تقاضای آموزش نزد توده های مردم به صورت مطالبه عمومی و فراگیر نبود.
از سوی دیگر، ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایران شرایط و زمینه های لازم را برای شکل گیری تقاضای علم اندوزی بین توده های مردم ، عوام و رعایا فراهم نمیکرده است .
در برخی از برهه ها نیز (مانند دوره صفویه ) به دلیل ساختار فرهنگی خاص ، این تقاضا صرفا در مسیر علوم دینی امکان تبلور داشت ؛ و نکته آخر اینکه تحولات اندازه و ماهیت تقاضای آموزش در دوره جدید تاریخ ایران با گسترش نسبی زیرساخت های اقتصادی- اجتماعی مرتبط بوده است .
در این رویکردها بر دانش حکومت داری ایرانیان (در دوره ساسانی) و تأثیرپذیری فرهنگ اسلامی از فرهنگ ایرانی تأکید میشود، اما کمتر بیان میشود که برخی از وزرای ایرانی، صاحبان مکنت و گروه های باسواد وابسته به طبقات فرادست با اعراب پیروز همکاری کردند و نه توده های مردم ؛ نهضت ترجمه در عصر خلافت عباسی با حمایت خلفا شکل میگیرد؛ شعر و ادب در بستر پشتیبانی حکومت سامانیان گسترده میشود؛ ابوعلی سینا در دربار سلطان محمود غزنوی دانشمند میشود؛ جنبش تأسیس نظامیه ها را خواجه نظام الملک ، وزیر الب ارسلان ، بر پا میکند؛ حتی بنیان های آموزش نوین ایران با همت امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه ، پایه گذاری شد.