چکیده:
طبقاتالصوفیه یکی از متون کهن فارسی نوشته شده در حوزة هرات (قرن پنجم هجری) است . این کتاب حاصل املای سخنان خواجه عبدالله انصاری در مجالس وعظ است که به دست یکی از شاگردانش نوشته شده است . بررسی زبان این متن می تواند برخی نکات زبانی ناگفته دربارة گویش کهن رایج در آن حوزة جغرافیایی را آشکار کند. در این مقاله به «اثرپذیری زبان طبقات از زبان عربی »، به عنوان بهرهای از مسائل زبانی موجود در این متن پرداخته شده است . زبان عربی پس از گذشت مدتی از حضور اعراب در ایران، به دلایل مختلف اجتماعی ، علمی ، دینی ، سیاسی و فرهنگی ، بر زبان فارسی و آثار ایرانیان تاثیر گذاشت . از جمله متون تاثیرگرفته طبقات انصاری است که بررسی زبان آن، نشاندهندة برخی اثرپذیریهای واژگانی ، صرفی ، نحوی و آوایی این متن از زبان عربی است . گذشته از استفاده از واژههای عربی در این متن ، وجود برخی نکات دستوری صرفی و نحوی و اثرپذیریهای آوایی قابل توجه است . هدف از انجام این پژوهش ، بررسی میزان و چگونگی اثرپذیری زبان طبقاتالصوفیه ، به عنوان متنی برآمده از قرن پنجم و گویش هروی کهن ، از زبان عربی در هر سه سطح واژگانی ، صرفی و نحوی و آوایی است . در این مقاله کوشش شده است موضوع حاضر، همراه با شواهدی از متن بیان شود. این پژوهش از نظر هدف، «کاربردی» و از لحاظ شیوة جمع آوری اطلاعات، «کتابخانه ای» است که به روش «توصیفی - تحلیلی » انجام پذیرفته است .
خلاصه ماشینی:
گذشته از استفاده از واژههای عربی در این متن ، برخی ساخت های جمع ، تمیز، مفعول مطلق ، ترتیب ذکر اجزای جمله و تحول آوایی «-»/ «ت » مقولاتی هستند که به نظر می رسد از زبان عربی تأثیر پذیرفته اند.
پژوهشگرانی نظیر عبدالغفور روانفرهادی (١٣٨٥)، سرژ دوبورکوی ٥ (١٣٧٩) و سعیدالافغانی (١٣٨٦) که به سرگذشت خواجه عبدالله ، نظر داشته اند و محققانی مانند فتح الله مجتبایی (١٣٧٨)، خلیل الله خلیلی (١٣٤١) و رضا شاکری (١٣٨٧) که به مشرب صوفی گری او پرداخته اند، علی رواقی در مقاله ای با عنوان «گونه شناسی زبان فارسی » و مقدمه ای بر بخشی از تفسیری کهن به پارسی تحقیق مرتضی آیت الله شیرازی، عبدالحی حبیبی (١٣٨٠) در توضیحات طبقاتالصوفیه ، محمدسرور مولایی (١٣٨٦) در مقدمة طبقاتالصوفیه ، ایوانف ٦ (١٩٢٣) و لازار٧ (١٩٦٣) جنبة زبانی طبقات انصاری را مورد بررسی قرار دادهاند و هریک به صورت مختصر و پراکنده به برخی ویژگی های زبانی آن اشاره کردهاند.
٣. مقولات اثرپذیری زبان طبقات از عربی پس از بررسی متن طبقات از نظر تأثیرپذیری از زبان عربی ، با نگاهی به تقسیم بندیهای صورتگرفته در کتاب فرشیدورد (فرشیدورد، ١٣٧٣: ١٢٣-٢٤٠) و بنا بر رسم شیوة طبقه بندی معمول در توصیف ویژگی های زبانی (هروی، ١٣٨٨: ٣٧ و ١٢٢؛ رضایی باغ بیدی، ١٣٨٧: ٧ - ٢٣؛ نصری نصرآبادی، ١٣٨٣: ٥٠- ٢٤٠)، موارد یافت شده در این متن را در سه سطح واژگانی ، صرفی - نحوی و آوایی تنظیم و ارائه می کنیم .