چکیده:
«ضمایر شخصی» یکی از مباحث مهم دستوری زبان فارسی است که بیشتر دستورنویسان و زبانشناسان در آثار خود به آن پراختهاند و تعاریفی کمابیش مشابه از آن ارائه کردهاند. ضمیرهای شخصی در زبان دری و بیشتر متون بهجامانده از آن، یکسان به کار رفتهاند؛ اما با توجه به وجود برخی اختصاصات زبانی در برخی متون کهن که حاصل تعلق آنها به دورهها و حوزههای جغرافیایی و گونههای متفاوت زبانی است. ممکن استضمایر شخصی نیز تا حدودی در آنها به شکلی متمایز به کار رفته باشد. هدف از این نوشتار، نشان دادن چگونگی صورتها به کاربردهای مختلف ضمایر شخصی در طبقاتالصوفیه، منشا هر یک از آنها و میزان همگونی و ناهمگونی طبقات با دیگر متون کهن است. ضمیرهای شخصی در این متن بیشتر به صورت مشترک با دیگر متون و در برخی موارد به صورتی متفاوت با آنها به کار رفتهاند. در این مقاله کاربرد خاصی از ضمایر شخصی در طبقات و کویش کهن هرات را مورد توجه قرار دادیم و از آن به عنوان «شبهشناسه» یاد کردیم. بیشتر کاربردهای خاص ضمیرهای شخصی، به ویژه ضمایر شبهشناسه در گونۀ زبانی هرات و متن طبقات، متاثر از فارسی میانه است. این نوشتار از نظر هدف،کاربردی و از لحاظ شیوۀ جمعآوری اطلاعات، کتابخانهای است که پس از خوانش دقیق متن طبقاتالصوفیه، به روش توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته است.
«Personal pronouns» is one of the important issues in Persian grammar that most of the linguists and grammarians have dealt in their works and more or less presented a similar definition to the subject. In general، personal pronouns in Persian language and most of the related text have been applied in the same way; but with reference to the presence of some of the linguistic features in some ancient texts that are outcome of their relationships with diverse periods and geographical domains، it is possible that personal pronouns could have been used to some extent in different forms. The current paper intends to show the manner and different applications of personal pronouns in Tabaqat-al-Sufiyya، their origin and ratio of homogeneity and non-homogeneity of the book with other ancient texts. The personal pronouns in this text have often been used jointly with other texts or in certain cases different from them. Here، we primarily focuses on the usage of personal pronouns in Tabaqat-al-Sufiyya and ancient Herat dialects and remember them as «shebhe shenase». Specific usage of personal pronouns، specially «shebhe shenase» in ancient Herat dialects and Tabaghat is influenced by moderate Persian. From the point of view of its objectives، the current research is an applied in nature which has been accomplished through descriptive-analytical method after a detailed study of Tabaqat-al-Sufiyya and some other sources.
خلاصه ماشینی:
ضمیرهای شخصی در زبان فارسی دری و بیشتر متون به جامانده از آن، یکسان به کار رفته اند؛ اما با توجه به وجود برخی اختصاصات زبانی در برخی متون کهن که حاصل تعلق آنها به دورهها و حوزههای جغرافیایی و گونه های متفاوت زبانی است ، ممکن است ضمایر شخصی نیز تا حدودی در آنها به شکلی متمایز به کار رفته باشد.
کتاب طبقات انصاری یکی از متون کهن باقی مانده از حوزة جغرافیایی هرات در قرن پنجم هجری است که براساس نظر برخی بزرگان، به «گویش کهن هرات »١ یا لهجة قدیم هروی نوشته شده است (مقدسی ، ١٣٦١: ٨٩-٩٠؛ جامی ، ١٣٨٦: ٢٠؛ حبیبی ، ١٣٨٠: ٤؛ رواقی ، ١٣٨٧: ٢٢٤؛ مایل هروی، ١٣٧٤: ٦٨؛ انصاری، ١٣٨٦: ٦؛ رضایی باغبیدی، ١٣٨٨: ١٧٥ ;٨٠ -٥ :١٩٢٣ ,Ivanow ;١١٠ :١٩٦٣ ,Lazard ).
ک: مهدیزاده اشرفی و حسینی ، ١٣٨٥: ٨٤- ٩٦؛ 1 old ialect fHeart 2 variety 3 Kashf-ol-asrar aOddat-ol-abrr 4 Nafahat-ol-ons 5 grammatical 6 vocabular 7.
پرویز ناتل خانلری (١٣٨٢)، ژیلبر لازار (١٩٦٣)، خسرو فرشیدورد (١٣٨٢)، حسن رضایی باغبیدی (١٣٨٨)، محسن ابوالقاسمی (١٣٧٣ و ١٣٨١) ، احمدی گیوی و انوری (١٣٦٧) در میان مباحث دستوری دیگر، به مقولة ضمایر شخصی کهن نیز پرداخته اند و برخی از پژوهشگران ویژگی های زبان کهن هرات را بررسی کرده اند (حبیبی ،١٣٨٠: ٦٠٠-٦٩٠؛ رواقی ، ١٣٨٧: ٢٤٢- ٢٦٠؛ انصاری، ١٣٨٦: ٩٥- ١٤٠؛ ;٤٠٠ -١٣٧ :١٩٦٣ ,Lazard& ;٣٤-١& ٣٨٢ - ٣٣٨ :١٩٢٣ ,Ivanow).
هرچند کاربرد ضمایر در طبقاتالصوفیه بیشتر مانند متون دیگر دورة اول فارسی است ، گاه بین این متن که به زبان و گونة کهن هرات نوشته شده و متون دیگر، ناهمگونی هایی دیده می شود.