چکیده:
پژوهش حاضر با موضوع «جهت میانه در زبان فارسی» با بهکارگیری آرای موجود در رویکرد کمینهگرای بوورز (2010, 2018) شکل گرفته است. این رویکرد از تازهترین تعدیلهای شکلگرفته در چارچوب برنامه کمینهگراست که در آن کاستیهای موجود در نظریات پیشین ازمیان رفته است و مهمترین دستاورد آن ارائه ترتیب جهانی ادغام است؛ ترتیبی که از منظر بوورز با کمک آن میتوان فرایند ادغام نحوی در زبانهای گوناگون را ساماندهی کرد. پیشتر بوورز (2002) در چارچوب برنامه کمینهگرا تحلیل ساختهای متعدی معلوم، میانه و مجهول را با استفاده از دو مقوله «اِسناد» و «گذرایی» ممکن میدانست. با حذف گره گذرایی از تحلیلهای متأخر وی و نیز جایگزین شدن مقوله نقشی «جهت»، ویژگیهای هسته این گروه عامل تمایز چنین ساختهایی است. پژوهش حاضر ضمن پذیرش کارآمدی رویکرد بوورز، به مقایسه «جهت میانه» در زبان فارسی و ساختهای تکموضوعی نامفعولی و ناکُنایی پرداخته است. در این مقاله با استناد به بررسیهای نحوی صورتگرفته بر روی دادههای مستخرج از «پایگاه اینترنتی دادگان: پیکره وابستگی نحوی زبان فارسی» نشان خواهیم داد که نهتنها در زبان فارسی امروز جهت فعل «میانه» کاربرد دارد، بلکه ترتیب جهانی مطرحشده توسط بوورز در فرایند ادغام ساختهای نحوی موسوم به «ترتیب جهانی ادغام» در زبان فارسی نیز رعایت میشود. مطابق با چنین ترتیبی جایگاه ادغام موضوع فعل با نقش معنایی کنشگر پایینترین جایگاه در نمودارهای درختی خواهد بود و سایر موضوعهای فعل پس از گروه کنشگر و با ترتیب ویژهای ادغام میشوند. تحلیل شیوه ادغام موضوعهای فعل در قالب گِرههای نحوی و نیز بازنمایی شیوه ادغام نحوی سه ساخت تکموضوعی میانه، نامفعولی و ناکنایی در زبان فارسی دستاوردهای این پژوهش در چارچوب برنامه کمینهگراست.
Bowers (2002), in the framework of Minimalist Program, analyzed the process of active, middle, and passive sentence formation using the two categories of 'Predication' and 'Transitivity'. But the transitive phrase (TrP) is omitted in his latest analysis (2010, 2018) and he replaced this functional category with 'voice' without changing in the core features of this phrase. Accepting the efficiency of the approach (Bowers, 2010 and 2018), the present article investigates the middle voice formation process in Persian language and distinguishes it from passive, unaccusative and unergative sentences. The findings of the present study confirm that the universal order proposed by Bowers in the process of merging middle constructions is also observed in Persian. According to such an arrangement, the merging position of the subject of the verb with the semantic role of 'agent' will be the lowest position in the diagram, and the other arguments of the verb will be merged after this phrase with a special order. Representing the semantic arguments of the verb in the form of syntactic nodes is an innovation of this approach in the framework of the Minimalist Program.