چکیده:
تکیه بر اصل روابط هم نشینی و جانشینی ، از مهم ترین راههایی ست که امروزه ادبپژوهان در فهم معنای متون از آن استقبال کردهاند. این پژوهش با تکیه بر این اصل ، می کوشد تا دربارة معنای صریح و ضمنی ظرف «دون» در قرآن کریم بحث و بررسی کند و میزان توجه مترجمان قرآن به این معانی و انتقال آن به زبان مقصد (فارسی ) را مشخص کند. مهم ترین یافته های این پژوهش ــ که با روش معناشناسی ساختاری و با استناد بر متون تفسیری و زبانی نگاشته شده ــ بیانگر این مطلب است که واژة «دون» کارکردها و معانی مختلفی در قرآن کریم دارد که مترجمان در انتقال آنها همیشه موفق نبودهاند. معنای پایة آن (غیریت مع التسفل )، تقریبا در تمامی کاربردها به چشم می خورد؛ ازاین رو، در برگردان «من دونالله »، می توان از «جز خدا که پایین تر است » بهره جست . برگردان «فرود» یا «از فرود» در ترجمه های کهن فارسی نیز، از انطباق حداکثری ترجمه با واژه مبدا برخوردار است ؛ زیرا هم استثنای «غیر» و هم معنای «تسفل » و «فروتری» را در خود گنجانده است . سیاق و بافت کلام، به ویژه متعلق «دون»، در معنای نسبی آن موثر و به اعتبار قرب و تاخّر و تسفّل در رتبه ، یا کمیت یا کیفیت دارای معانی ضمنی «قبل ، امام، غیر، اقل ، و ...» نیز هست .
خلاصه ماشینی:
"در مجمع البحرین نه معنا از زبان نحویان ذکر شده است : «بمعنی قبل و بمعنی أمام و بمعنی وراء و بمعنی تحت و بمعنی فوق و بمعنی الساقط من الناس و غیرهم و بمعنی الشریف و بمعنی الأمر و بمعنی الوعید و بمعنی الإغراء» (طریحی ، ١٣٧٥، ج ٢: ٧٢؛ ابن منظور، ١٤٠٨، ج ١٣: (کشف الاسرارمیبدی)١٤ (تفسی عتیق سورآبادی)١٥ (تفسی ابوالفتوح )١٦ 213 / ١٦٤)؛ به مناسبت معنای پایه ، معانی «قرب »، «حقارت »، «خست »، «ضعف » و «سستی » فهمیده می شود؛ اما مفاهیم «عند»، «بعد»، «أقل » و جز این ها به اعتبار قرب و تأخر و تسفل در رتبه یا کمیت یا کیفیت است ؛ معنی «دون» در «وجد من دونهما قوما لا یکادون یفقهون قولا» (الکهف ، آیة ٩٣) و «و اذکر ربک فی نفسک تضرعا و خیفة و دون الجهر من القول» (اعراف، آیة ٢٠٥)، نیز به ترتیب «خلف » و «نقیض ظرف فوق» است .
«من دونهما» یا حال برای «قوما» است (عکبری، ٢٠٠١، ج ٦: ٢٩) یا ظرف متعلق به «وجد» است (صافی ، ١٩٩٨، ج ١٦: ٢٤٩)؛ در این آیه نیز «من دونهما» به شکل های مختلف ترجمه شده است : پشت آن دو کوه/ نزدیک آنها/ پیش (نزد) آندو/ آنجا/ در مقابل آنها؛ اما باتوجه به برخی تفاسیر معنای «نزدیک» مناسب تر به نظر می رسد (ابن عطیه اندلسی، ١٤٢٢، ج ٣: ٥٤٢؛ طباطبایی ، ج ١٣: ٥٠٣؛ واعظ کاشفی هروی، ١٣١٧، ج ١: ٦٥٧)؛ چنین ترجمه برای واژة «دون» در آیات دیگری نیز ذکر شده که بررسی آن از حوصلة بحث خارج است ."