چکیده:
مصحف قرآنی شماره ۴۴ در «الخزانة الغرویة»» کتابخانة حرم علوی 2 در نجف اشرف, با کتابت
محمد زنجانی در ۵۳۱ ق» یکی از شاهکارهای کتابت منم قرآنی به خط کوفی است که هشت برگ
از آغاز و انتهای آن» حاوی انجامه و برگهای مذمّب نسخه جدا شده است. این برگها احتمالا
در ده ۱۹۹۰ در زمان صدام حسین از کتابخانه خارج» و از سال ۱۹۹۶ در موز هنر متروپلیتن
(نیویورک) نگهداری میشوند. برخی از ویژگیهای مهم و اساسی در کتابت این نسخه چنین است:
کتابت نسخه به خط کوفی نسخ (کوفی سبک جدید یا کوفی مشرقی)» پایان یافتن هر صفحه به انتهای
یک آیه. قرار گرفتن هر یک از اجزای سیگانة قرآن در هفت برگ» شروع هر جزء از آغاز صفحه و
اختتام آن به پایان صفحه. نزدیک بودن قرائت کاتب به قرائت ابوعمرو بصری» عدم تطابق مصحف
با نظامهای هفت گانة عدّ الای یا آیهشماری» نامگذاری برخی سورهها به گونهای متفاوت از اسامی
رایج» قیاسی بودن املاء یا رسم مصحف, و عدم تطابق آن با رسم الخط عشمانی.
از ویژگیهای هنری این نسخه میتوان به این موارد اشاره کرد: تذهیبهای بسیار پیچیده و هندسی.
استفاده از قلم زرین در کتابت برخی عبارات و کلمات خاص قرآن» سرسورههای بسیار زیبا و هندسی
با ترنج و طرحهای پیچیدة اسلیمی» آیه نماها به صورت دایرههای هشتپر نشانة تعشیر و تخمیس
به صورت شمسه و نقش مایههای بادامی» نشانة سبع و نیم سبع» نشانة سجده» آغازههای اجزای
سیگانة مصحف و تصویرسازی با ستارة هشتپر و ستارة داود که از جمله طرحهای هندسی رایج
در تذهیب اسلامی است. کانب نسخه در پایان اثر قواعد مختلف خود در نگارش این مصحف مصحف زنجانی» هنر ایرانی به خط کوفی در ۵۳۱ هجری... ۵۱ ل]
را در ۳۳ بند به فارسی و عربی ذکر کرده است. ویژگیهای کتابت و تذهیب هنرمندانه نسخه نشان
میدهد که کانب و مذمّب نسخه استادی صاحب سبک. مبدع و ایدهپرداز بوده» ذهن ریاضی و
معمارگونه داشته» کتابت مصحف را بسیار دقیق و با محاسبات ریاضی انجام داده و در آرایههای
تذهیبی» تقریبا از تمام عناصر تزیین هندسی و گیاهی بهره گرفته است. نویسنده درپایان مقاله به چند
مصحف مشابه از جهت خط کوفی و از حیث مصحف نویسی مصبوط و قاعدهمند اشاره کرده است
که همگی, صفحات خود را به آیه ختم میکنند» و هر جزء قرآن را در تعداد صفحات مشخصی قرار
میدهند.